Toen er nog geen TV en radiozenders konden worden afgetast om informatie te vinden over het weer, werd de voorspelling veelal overgelaten aan het waarnemingsvermogen van een klein, sensibel dier: de kikker. Als hij uit de poel kwam wist iedereen, dat er een flinke regenbui op komst was. Het tijdstip van zijn gekwaak kon een waarschuwing zijn voor naderend onweer. Elke vreemde zijsprong was voor de oude Chinezen een teken dat de aarde ging beven.

kikkergroep
Dook de kikker vroeg in de herfst onder water om te overwinteren, dan voorspelde hij een periode van strenge, langdurige vorst. In de lente zorgde de kikker voor een wonder door duizenden eieren te leggen en de oevers te doen krioelen van zijn kroos. Hij werd daardoor over de hele wereld tot liefdes- en vruchtbaarheidssymbool verheven en duikt in die hoedanigheid in allerlei mythen en sprookjes op. De hem toegedachte vermogens op liefdesgebied zijn onuitputtelijk: 'Hoe men een vrouw in altijd durende liefde aan zich kan binden,' schreef een 16de eeuwse arts in zijn receptenboek: 'Neem een kistje en boor er gaatjes in. Sluit daarin een levende kikker op en plaats het geheel in een mierennest. Wacht dertig dagen. Haal de doos uit het nest en neem het skelet van de kikker er uit. (..) Een van de botjes heeft de vorm van een vork. Prik daarmee in de stof van de japon van de vrouw die u begeert. Ze zal terstond verliefd worden en altijd van u blijven houden.'

De kikker heeft met zijn gedrongen gestalte een mooie vorm om als talisman te dienen. De Maya's en Azteken goten kikkers van goud, Chinezen en Japanners sneden ze uit steen of hout, de oude Egyptenaren en Romeinen modelleerden ze uit klei. Via de literatuur maakten de liefdessymbolen een sprong naar Engeland, waar ze door koningin Elizabeth I werden opgevangen. Net op tijd. Queen Bess die voor al haar aanbidders en ministers bijnamen had verzonnen, wilde zich verloven met de Franse koningszoon François, hertog van Anjou. Ze noemde hem: mijn Kikkerprins.

Elizabeth werd in 1558, vijfentwintig jaar oud, gekroond tot koningin van een economisch verzwakt, door godsdiensttwisten verscheurd Engeland. Vrijwel niemand verwachtte een verbetering in de situatie maar Queen Bess zou presteren wat geen van haar voorgangers ooit had bereikt. Het land ging onder haar regering een periode van vrede, welvaart en culturele bloei tegemoet die tot haar dood in 1603 voortduurde. Er zijn vele portretten van de vorstin bewaard gebleven. Niemand heeft echter een duidelijker beeld van haar persoonlijkheid geschetst dan Philip Sidney: 'Like sparkling gems her virtue draws the sight, And in her conduct she is always bright./ When she imparts her thoughts, her words have force/ And sense and wisdom flow in sweet discourse.' Al vroeg drongen de ministers er op aan dat de koningin zou trouwen om troonopvolgers te baren. Elizabeth, die er een spel van maakte om met haar hovelingen te flirten, gaf echter te kennen dat ze nooit zou huwen: '..tenzij het voor de veiligheid van het land noodzakelijk is.' In 1578 leek dit moment aangebroken.

De kusten van het protestantse Engeland werden bedreigd door de oorlogsvloot van Philips II, koning van het katholieke Spanje. De troepen van Philips streden in de Lage Landen een verbitterde strijd tegen het leger van de protestantse Willem van Oranje. Als de Spaanse koning er in zou slagen een verbond te sluiten met het katholieke Frankrijk, waren de Lage Landen en Engeland een makkelijke prooi. Een huwelijk van de Engelse koningin met de Franse koningszoon kon dat gevaar nog keren.. Willem van Oranje stond niet afwijzend tegenover het Frans-Engelse huwelijksplan. Anjou was in godsdienstig opzicht tolerant. De prins dacht er zelfs over hem de souvereiniteit over de Lage Landen aan te bieden. Maar niet iedereen juichte de trouwplannen toe. In Engeland vond men dat Queen Bess zich belachelijk maakte. De hertog van Anjou was nog geen tweëenentwintig jaar en zij vijfenveertig! Haar lijfarts verklaarde echter, dat de koningin een uitstekende gezondheid had en nog in staat was kinderen te baren.

elisabeth
Maar er was wel haast geboden. Toen Anjou aan het Londens hof verscheen, speelde zich een vreemd tafereel af. Elizabeth, The Virgin Queen, sloot Anjou in haar armen en noemde hem haar Grenouille. De verliefde Kikkerprins was het liefst direct getrouwd. Het Engelse parlement gruwde echter van het brutale, openbare optreden van de ambitieuze prins. De graaf van Leicester sprak het serieuze vermoeden uit, dat de blaaskaak een tovermiddel door het eten van zijn vorstin had gemengd. Maar Elizabeth mocht zich dan als een verkikkerde maagd gedragen, ze verloor geen moment haar gezond verstand en speelde de verloving op politiek terrein perfect uit. Op haar veelbezongen blanke boezem droeg ze een juweel in de vorm van een gouden bloem waarop een kikker zat met het gezicht van Anjou. Francis Drake schonk haar voor de grap nog: 'a frog made all of diamonds'. De Frogprince ontving lieve woorden, een verlovingsring, kussen, beloften en liefdesbrieven maar haar hand zou hij nooit krijgen. De huwelijksonderhandelingen sleepten zich eindeloos voort. Toen Anjou zijn zin niet kreeg, ontpopte hij zich als een mauvais sujet. De verloving werd verbroken. De prins van Oranje zag zich eveneens door Anjou bedrogen. Zij overleden beiden in 1584. Elizabeth, door Edmund Spencer bezongen als The Fairy Queen zette haar vrijgezellenbestaan voort. Haar minnaars werden steeds jonger. Geen van hen kreeg meer de erenaam Kikkerprins.

kikkersklassiek
De kikker lijkt gedegenereerd tot een sprookjesfiguur, die maar gekust hoeft te worden om in een prins te veranderen. Hij zingt in Sesamstraat 'It's not easy to be green'. Hij wordt gebakken opgediend in knoflooksaus. Ooit werd hij vereerd in pagodes of veracht als dienaar van satan. Hij laat zich niets meer wijsmaken over Moeder Aarde. Fossielen bewijzen, dat de kikker veel ouder is dan de mens. Zijn taaie voorouders overleefden de dinosaurussen. Nu meteorologen wereldwijd verrast worden door veranderingen in het klimaat, zoeken ze opnieuw bij hem naar een antwoord. Hebben de klimaatsveranderingen iets te maken met het broeikaseffect? De kikker, overgevoelig voor trillingen, sluit zijn uitpuilende ogen en sterft in veel gebieden massaal uit. Onder de overlevenden zijn verrassend veel spookachtig bleke albino's. Wat is er aan de hand? Ligt het aan de verdroging van het aardoppervlak? Aan een gat in de ozonlaag? Hebben de kikkers last van een onbekende bacterie? Zonder het te willen krijgt de kikker aan het eind van onze eeuw een nieuwe betekenis: hij is het groene symbool van ons bedreigde milieu. Hij is de barometer van ons klimaat, die kwekt en kwaakt zo lang hij kan.


Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Achterpagina van NRC Handelsblad