Zo'n tien jaar geleden kreeg ik een doos bezorgd van een mij volstrekt onbekende blinde, bejaarde dame uit Zwitserland. Ze schonk me een vreemde erfenis, die levenslang haar passie had gevormd. Alles liet ze mij na in de hoop dat ik er - met mijn liefde voor historie en kunst - wel iets moois mee zou doen. Toen ik de doos opende, vond ik daarin vele honderden afbeeldingen van duiventillen. Ze waren allemaal voorzien van een bijschrift. Ansichtkaarten uit Engeland, Frankrijk, Duitsland maar ook uit Egypte, Cappadocië, Iran. Vergeelde foto's, spookachtig bleke dia's, boekjes en tijdschriften. Ook haar correspondentie met kasteelheren en -vrouwen die welwillend informatie verstrekten over de duiventil op hun landgoed had ze bewaard. Ik stuurde een kaart om haar vriendelijk te bedanken en zette de doos op zolder waar zich een laag stof op het deksel vormde.

Reizend door Nederland en Europa bleek dat er iets vreemds met me was gebeurd: ik zag opeens overal duiventillen. Waarom had ik er nooit op gelet? De eerste die me trof was een enorme, oude duiventoren die bij Chateau Rosanbo staat in Bretagne. Aan de buitenzijde gewoon een vervallen bouwsel met nogal veel gaten er in. Maar toen ik een poortje vond en naar binnen ging overviel me een sensatie: rondom zijn honderden broednissen gemetseld. Het was of ik het geklapwiek en zachte gekoer nog kon horen. Mij Rosanbo begon mijn duiventillenfascinatie... Ik ontdekte in Bourgondië smalle, hoge duiventorens en ook lage, dikke. Een enkele had maar liefst 3000 broednissen. Prachtig is de duiventoren van de abdij van Fontenay, waar in de 12de eeuw duiven werden gemolken door de cisterciënzer monniken.

duiventilfontenay

Thuis gekomen haalde ik de kartonnen doos van zolder en begon over duiven te lezen. Wat een romantische vogel: hij blijft zijn partner een leven lang trouw. Er bestaan zo'n 289 soorten Colombinae.

In de Middeleeuwen mocht je in ons land niet zomaar duiven gaan houden. Daar had je het duivenrecht voor nodig, dat door de staten uitsluitend aan riddermatigen werd verleend. Een duiventil of -toren op de cour of in de wei was een waar statussymbool. Vaak - zoals bij Heino in Overijssel - werden de luiken op een duiventil beschilderd in de heraldische kleuren van de eigenaar, zodat geen voorbijganger zich kon vergissen.

In de vroege lente - als de kale bomen nog een vrij zicht bieden op de kastelen - fietste ik door het uiterste zuidwestelijke hoekje van de provincie Utrecht langs de Wetering. Daar heeft bijna elk kasteel wel een duiventoren of -til. Een mooie is die van de Sterkenburg, die in een eigen weitje staat. Het werd in 1850 bij wijze van neogotische bevlieging gebouwd door Mr. Kneppelhout, die toen het kasteel bewoonde.

duiventilsterkenburtg

Wat verderop ligt op de plek van het verdwenen Kasteel Molensteyn nog een door witte duiven bewoonde duiventoren, waar in de 19de eeuw een kapelachtig gebouwtje tegenaan werd gezet. De trotse bezitters van het Colombarium konden een duivenpastei en gebraden of gekookte duif op de feestdis zetten, een welkome afwisseling op het nogal eentonig menu.
Er is klinkt vaak gemopper over duivenmest. Niet in vroegere tijden! Duivenmest is bijzonder vruchtbaar en werd duur verkocht aan de tabakstelers in de omgeving van Amerongen. Elke propere huisvrouw gebruikte het om de was stralend wit te krijgen.

Maar de belangrijkste reden om duiven te houden was toch de duivenpost. Er zijn de meest ontroerende verhalen over bekend. Denk maar aan de duif van Noach in zijn ark. Een jonge Griekse atleet van het eiland Aegina behaalde in de vijfde eeuw voor Christus een overwinning op de Olympische Spelen. Hij bond een stukje van zijn purperen lint aan de poot van zijn duif en zond hem naar zijn oude vader op Aegina, die nog dezelfde avond het blijde bericht ontving.
Onverwachts werd ik tijdens een vakantie op het Griekse eiland Tinos overweldigd door het grootste aantal duiventorens dat ik ooit bij elkaar heb gezien. De witte, elegante torens werden er in de 18de eeuw door de Venetiaanse edelen in het glooiende landschap gebouwd. Op de hoeken zijn ze versierd met gestileerde en echte duiven. Met berichten aan hun poot vlogen ze van Tinos regelrecht naar hun vertrouwde til in Venetië.

duiventilvenetie

Wonderen zijn het, de vliegende kompasjes die feilloos noord, zuid, oost of west vinden. Kon ik nog maar duivenpost naar Zwitserland sturen om die onbekende dame extra te bedanken voor haar wonderlijke 'erfenis'.

 

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Nouveau, april 2003