In 1876 zag koning Willem III in Den Haag de Franse operazangeres Emilie Ambre optreden als de fatale zigeunerin Carmen in de gelijknamige opera van Bizet. Dat leidde tot een hartstochtelijke verhouding en een slepend liefdesverdriet bij de koning. Het was de Franse schilder Edouard Manet die La Ambre portretteerde. En zijn Hollandse vrouw Suzanne Leenhoff speelde piano in Emilie's huis in Bellevue.. Een nooit eerder vertelde historie uit het nieuwste boek van Thera Coppens: Suzanne en Edouard Manet.

Begin juni 1877 bereikte het overlijdensbericht van Sophie van Württemberg koningin der Nederlanden Parijs. Diep betreurd werd ze door haar beide zonen kroonprins Willem en diens broer prins Alexander naar haar laatste rustplaats in de Nieuwe Kerk in Delft gebracht. De koning bleef onaangedaan. Na de begrafenis bezwoer de kroonprins, die op voet van oorlog met zijn vader leefde, dat hij nooit meer een voet in Den Haag zou zetten. Hij vertrok voorgoed naar Parijs, waar hij als Le Prince Citron altijd goed was voor een pikant nieuwtje in de boulevardpers.

ManetM1

Emilie Ambre 'Comtesse d'Ambroise'

In Parijs had de dood van de Nederlandse vorstin weinig opschudding verwekt. Totdat de operazangers Emilie Ambre - bekend van haar rollen in Verdi's La Traviata en Aïda - begon rond te vertellen, dat zij de nieuwe koningin van Nederland zou worden. Helemaal ongeloofwaardig was het niet want La Ambre had al geruime tijd een verhouding met Willem III en pronkte met de diamanten oorhangers van haar vorstelijke bewonderaar. In de zomermaanden ging ze met haar minnaar naar Zwitserland om in een luxe hotel aan de oever van een bergmeer vakantie te houden. De koning verwende haar buitensporig en verleende haar de titel Comtesse d'Ambroise.

In de Haagse regeringskringen werd het heel onrustig. Minister Weitzel had de moed om Willem III er op te wijzen dat de operazangeres, '..die moeite zou hebben het getal harer vroegere minnaars met juistheid op te geven,' geen passende omgang was voor een koning die pas weduwnaar was geworden.

Maar Willem III trok zich er niets van aan. De diva ging mee naar Het Loo waar ze in het theater in de zijvleugel voor de verliefde koning haar beroemde Habanera uit Carmen zong: L'amour est un oiseau rebelle.. Hij vertelde aan zijn ministers dat hij in zijn huwelijk nooit enig huiselijk geluk had gekend. Bij de Comtesse d'Ambroise vond hij alles wat hij gemist had. Willem III wilde beslist met haar trouwen.

ManetM2

Koning Willem III

In het Koninklijk Huisarchief in Den Haag zijn rekeningen bewaard gebleven van Eugène Baud, Fournisseur Breveté de S.M. Le Roi des Pays Bas in Lausanne. Willem III kocht daar in juli 1877 – een maand na de dood van de koningin - een fortuin aan juwelen. Op de nota staan onder meer:

1 Croix Portugaise pierres vertes & strasse 185

1 Parure émeraudes 450

1 Bijou de cou émaille, rubis et or 550

1 paire boucles d'oreilles forme Carnes D'ébondan avec baillantes. Portugaises 373

1 Breloque en or, très fine 425

1 Paire boucles d'oreilles longues, en rose Esp. 275

1 Collier et boucles d'oreilles or, turquoises et perles 1200

1 Croix en rubis et or 140

De koning verraste Emilie Ambre bovendien door een landhuis voor haar te kopen. Het lag bij Bellevue niet ver van Parijs. Het Château was opgetrokken in Louis XIII stijl en omringd door een Engels landschapspark. Voor de inrichting zorgde de koning ook. Op de nota's van Baud worden behalve porseleinen vazen, antiek kant, serviezen, zilveren bestek en dito mosterdpotjes vermeld:

2 socles en bois sculpté 300

2 Tabourets de piano, ou Négrillons 300

1 Groupe en marbe 3000

1 socle en bois sculpté 300

2 colonnes en marbre Oriental 2600

1 Canapé en tapisserie ou petit point 3000

1 Mobilier composé de 2 lits Jumeaux 3500

2 chiffonnières ou prie Dieu 1000

1 petite table 300

1 Meuble en 2 corps, incrustations 1800

1 Pendule de billard à Gaine incrustée de lapize, ivoire, écaille, avec mouvement neuf 750

2 Grands tableaux Ivoire gravé, scène et personnages Henri IV 1000

Emilie Ambre leefde op haar Château des Montalais als een vorstin. Maar het was wel ver van Den Haag. En daarom besloot Willem III haar mee te nemen naar Paleis Noordeinde, waar hij haar wilde installeren in de vertrekken van zijn overleden gemalin Sophie. Dat ging sommige ministers te ver. Eentje nam ontslag. Anderen waarschuwden de vorst dat hij de toekomst van het koningshuis op het spel zette door zijn respectloos optreden. Nu toonde Willem III enig begrip en hij kocht voor de Comtesse d'Ambroise een landhuis dat bij Rijswijk was gelegen en Huize Welgelegen heette. Hij kon zijn maîtresse daar dagelijks bezoeken zonder zijn onderdanen te ergeren.

ManetM3

Huize Welgelegen bij Rijswijk

Volgens officiële berichten zou de koning in het najaar van 1877 in het belang van de monarchie met zijn geliefde Emilie hebben gebroken. Maar haar Parijse vriendin Marie Colombier onthulde in haar mémoires iets anders. Emilie begon zich in het landhuis in de polder stierlijk te vervelen en zocht afleiding. Op een dag ontving Willem III een anonieme brief waarin hem werd aangeraden op een bepaald tijdstip eens onverwachts een bezoek aan Huize Welgelegen te brengen. Hij betrapte de Comtesse d'Ambroise op heterdaad met een minnaar. Ze werd meteen het land uitgestuurd maar dat deerde haar niet. Want ze had wel een miljoen aan juwelen en een prachtig Château dat op haar naam stond. Bovendien bewaarde ze compromitterende brieven van de verliefde koning waarmee ze hem altijd nog kon chanteren.. De zestigjarige vorst ging een eenzame, treurige winter tegemoet. Emilie stond echter al gauw weer op de Parijse planken en genoot van het applaus. Later publiceerde ze onder pseudoniem een boek dat Un Diva heette waarin ze haar verhouding met haar hooggeplaatste geliefde anoniem beschreef. De conclusie van de operazangeres was hier duidelijk onder woorden gebracht: het theater zou altijd haar grootste liefde blijven.

ManetM4

Edouard Manet: Henriëtte Hauser als Nana

Intussen had zich een nieuwe kunststroming in Parijs ontwikkeld die door de critici spottend Impressionisme werd genoemd. De voorloper van de stroming wilde nadrukkelijk geen impressionist genoemd worden. Het was Edouard Manet, de Franse schilder die tegenwoordig met Rembrandt, Vermeer en Van Gogh tot de grootste meesters uit de kunsthistorie wordt beschouwd. Maar in de negentiende eeuw werden de schilderijen van deze rebel door recensenten gekraakt en door het publiek van de Salon de Paris uitgelachen. Men vond zijn schilderijen soms uitgesproken obsceen, zoals het portret van een prostitué die hij Nana noemde. Zijn model Henriëtte Hauser - een van de minnaressen van Le Prince Citron - poseerde daarvoor in haar ijsblauwe satijnen lingerie met een poederdons in de hand voor een spiegel. Een heer in avondkleding met hoge hoed keek daarbij onbeschaamd toe. In het hypocriete Parijs ging deze vorm van realisme te ver.

ManetM5

Emilie Ambre in de rol van Carmen door Bizet
geschilderd door Edouard Manet

Edouard Manet had een Hollandse vrouw die Suzanne Leenhoff heette en een briljant pianiste was. Ze waren in 1863 op het stadhuis in Zaltbommel getrouwd en Suzanne vormde met haar zang en pianospel de muzikale spil van hun salon in de Rue Saint-Petersbourg waar ze schilders ontving; Monet, Renoir en Degas, schrijvers; Baudelaire en Zola en componisten; Chabrier. Haar man leed in toenemende mate aan pijnen in zijn been en de artsen adviseerden hem een waterkuur te volgen in een bekende kliniek in Bellevue. Het echtpaar Manet huurde een huisje op het landgoed van een kennis uit de muziekwereld: Emilie Ambre. In het huisje stond een piano, zodat Suzanne haar piano-oefeningen niet hoefde te onderbreken.

's Morgens onderwierp Manet zich aan de slopende waterkuur. 's Middags wandelde hij door het bos naar Château des Montalais om de Comtesse d'Ambroise te portretteren. Hij schilderde haar in het kostuum van Carmen als brutale verleidster met twee handen op een heup. Emilie Ambre was ervan op de hoogte dat koning Willem III in januari 1879 trouwde met de eenenveertig jaar jongere prinses Emma van Waldeck Pyrmont. Het liet de diva volstrekt koud. Ze verheugde zich op haar aanstaande operatournee door de Verenigde Staten. Emilie was onder de indruk van het talent van Edouard Manet en bood aan zijn werk in Amerika bekendheid te geven. Voor haar vertrek gaf hij haar zijn meesterwerk De executie van keizer Maximiliaan van Mexico mee.

Het was een aangrijpend doek met een politieke betekenis. Keizer Napoleon III had de jonge aartshertog Maximiliaan van Habsburg dringend geadviseerd om de kroon van het nieuwe keizerrijk Mexico te aanvaarden met de belofte, dat de Franse troepen hem daar zouden beschermen. Maar toen er een opstand uitbrak tegen zijn bewind kwam keizerin Charlotte, dochter van de Belgische koning Leopold I, tevergeefs bij Napoleon III om hulp smeken. De Franse troepen lieten de keizer in de steek en hij werd in juni 1876 door de rebellen gefusilleerd. Om aan te geven dat Napoleon III schuldig was aan de dood van Maximiliaan had Manet een soldaat die zijn geweer staat te laten het gezicht gegeven van de toenmalige Franse keizer.

ManetM6

Emilie Ambre schreef na de eerste tentoonstelling van het schilderij in New York de ene enthousiaste brief na de andere naar Parijs. Maar Suzanne en Edouard hadden wel iets anders aan hun hoofd. Bij een tweede waterkuur schilderde Edouard zijn vrouw voor het laatste in de tuin van La Comtesse d'Ambroise in Bellevue. Hij overleed in de lente van 1883.

Emilie Ambre bracht in 1882 op haar Château des Montalais een kind ter wereld. Ook koningin Emma verblijdde Willem III in 1880 nog met de geboorte van een kind: prinses Wilhelmina.

Ferdinand Leenhoff, de broer van Suzanne maakte een portret buste van zijn zwager voor diens graf op de op de Cimetière de Passy. Leenhoff kreeg ook opdracht om een portretbuste te maken van de jonge prinses Wilhelmina voor de pui van het Academiegebouw in Utrecht.

ManetM7

Hoe vreemd de historie met de levens van een koning, een operadiva, een schilder, een pianiste, een beeldhouwer en een prinses kan jongleren bewijst dit waar gebeurde verhaal, geïllustreerd door een genie: Edouard Manet.

Copyright Thera Coppens
Verschenen in: Vorsten, november 2014