Godinnen... zijn ze verdreven naar het rijk van fantasiefiguren? Ooit vormden haar tempels centra van verering. Elke dag werden de altaren der godinnen getooid met verse bloemen of dieroffers. Oud zijn ze, ouder dan de menselijke herinnering reikt. Ouder ook dan de goden. Want vele tijdperken lang vereerden de mensen alleen de moedergodin Aarde. Haar weelderig lichaam vormt de oudste afbeelding van de mens. In onze westerse wereld worden godinnen als Gaia, Ishtar, Isis of Aphrodite niet langer aanbeden. Maar ze blijven aanwezig; er gaat bijna geen dag voorbij of we horen hun oeroude namen noemen...
DE EEUWIGE SCHOONHEID VAN VENUS
De Romeinen noemden haar Venus. De oude Grieken aanbaden haar als Aphrodite. Nog oudere volken kenden haar als Astarte of Ishtar. Maar altijd was zij het symbool van de schoonheid, zinnelijke liefde en vruchtbaarheid. En zij betovert nog steeds. De blanke, marmeren welvingen van de Venus van Milo (2e eeuw voor Christus) lokt jaarlijks duizenden bezoekers naar museum het Louvre in Parijs. Anderen vergapen zich aan het schilderij van Botticelli (15e eeuw) in het Uffizi museum te Florence waarop de geboorte van Venus is weergegeven. De gestalte van de beeldschone godin komt in de geschiedenis van de beeldhouw- en schilderkunst veelvuldig voor. Toen er in de nieuwe tijd een einde was gekomen aan de verering van de godin, verdween haar naam niet uit de cultuur. Een van de planeten van ons zonnestelsel bijvoorbeeld, heet Venus. En het is juist deze planeet die vaak in het nieuws komt omdat zij door ruimteschepen van heel nabij wordt gefotografeerd. Een pas ontdekte vulkaan op Venus werd door de NASA Aphrodite genoemd en een tweede krater kreeg de naam Ishtar. Zo zitten in het persbericht van de NASA al drie namen van godinnen verwerkt, die ver voor Christus hoog in aanzien stonden. Zouden de hemelse vrouwen zich gevleid voelen als ze wisten dat hun naam ver het heelal werd ingedragen?
DE MYTHE VAN VENUS
Volgens de Griekse mythologie werd Aphrodite geboren uit het schuim van de zee nabij het eiland Cyprus. Geen der godinnen of sterfelijke vrouwen was schoner dan zij. Aphrodite was geliefde, moeder en maagd. Want wie ze ook in haar sponde verwend had met haar goddelijke omhelzingen, een jaarlijks bad in zee was voldoende om haar maagdelijkheid te vernieuwen. Ze trouwde met Hephaestus, de god van vuur en smeedkunst. Hij was een krachtige, maar kreupele man met een baard. Erg gelukkig was hij niet met zijn beeldschone bruid omdat ze hem telkens bedroog. Op een dag toen Hephaestus thuis kwam vond hij zijn vrouw in de armen van Ares (bij de Romeinen Mars genoemd), de god van de oorlog. Woedend greep hij een net en wierp het over het paar heen. Nu kon hij zijn hulpeloze vrouw en haar minnaar te schande maken. Uit de liefde tussen Aphrodite en Ares werd Eros (bij de Romeinen Cupido of Amor genoemd) geboren, meestal afgebeeld als een naakt mollig jongetje dat met zijn pijlen harten raakt en hevige liefde doet ontbranden.
Volgens een andere mythe werd Aphrodite hartstochtelijk verliefd op de zoon van de koning van Cyprus. Hij heette Adonis en had zo'n mooi lichaam dat Aphodrodite hem niet kon weerstaan. Maar tijdens een jachtpartij werd de arme Adonis dodelijk gewond door de jaloerse Hephaestus. Uit het bloed van de stervende dat op de aarde neerdruppelde, liet Aphrodite een schone bloem groeien. Aphrodite was eeuwenlang een veelaanbeden godin. Verliefden smeekten haar om vervulling van hun wensen. Haar priesteressen waren jonge meisjes die zich soms aan hun godin wijdden door als tempelprostituee de liefde in praktijk te brengen. Gelovige mannen mochten hen in Aphrodites tempel bezoeken en konden met een 'vroom' geweten naar huis gaan. Het is gezien de aard van Aphrodite niet verwonderlijk dat zij (net als haar beruchte zoon) in onze twintigste eeuw voortleeft. Maar de godin zou zich zeker boos afwenden als ze wist dat haar naam wordt gegeven aan schoonheidssalons, sauna's en huwelijksbureaus.
DE MOEDERGODIN GAIA
Natuurlijk is Aphrodite niet zomaar uit de hemel komen vallen. Ver voor de Griekse beschaving zijn hoogtepunt bereikte was er al een oergodin. Haar oudste afbeelding werd gevonden in Laussel in het dal van de Dordogne. Met behulp van een steen werd haar zwangere gestalte in een rots uitgehouwen. Ze is maar 43 cm hoog, heeft zware heupen en afhangende borsten. Alles duidt er op dat ze een vruchtbaarheidsgodin is. In haar rechterhand houdt ze een hoorn. De linkerhand wijst op haar gezwollen buik. Wat wil deze godin, die tussen de 22000 en 18000 jaar voor Christus werd uitgehouwen ons zeggen? Haar boodschap is van alle tijden en overbrugt moeiteloos de duizenden generaties die vrouwen van nu van haar scheiden. Haar gestalte drukt de eerbied voor het leven uit. In haar groeit het wonder van de geboorte. Zij zal haar kind voeden en beschermen. Op andere afbeeldingen zien wij, hoe zij haar kinderen na hun dood weer opneemt in haar schoot. Zo zorgt zij voor de wedergeboorte. De moedergodin is het symbool van de aarde zelf, die leven geeft en voor voedsel zorgt. De diepe eerbied die we haar verschuldigd zijn werd door natuurvolken altijd begrepen. Ze draagt vele namen maar de bekendste is Gaia, die de oude Grieken haar gaven. Is het verwonderlijk, dat in de rapporten van milieudeskundigen weer steeds vaker de naam Gaia valt? Het Amerikaanse begrip 'Gaia Conciousness' wil alle kinderen van Moeder Aarde bewust maken van haar schoonheid en rijkdommen, die we in de afgelopen jaren hebben geschonden en verkwist.
DE MYTHE VAN GAIA
Net als de mythen van andere godinnen, is het verhaal van Gaia in de loop der eeuwen op steeds andere wijzen verteld. Maar in de kern is het altijd gelijk: Gaia, de Aarde ontstond uit Chaos. Ze sloot een huwelijk met de hemel in de gestalte van Uranus. En de hemel welfde zich over de aarde en uit die verbintenis ontstonden de zee en de bergen. De attributen die de moedergodin bij zich heeft zijn altijd de slang, de hoorn, bloemen en vruchten.
DE MAANGODINNEN
Geen gezonde vrouw zou het niet in haar hoofd halen op maandag de maan te aanbidden. De dag is alleen in naam nog verbonden met het hemellichaam. Sinds er voetstappen op de maan werden gezet heeft de planeet weinig geheimzinnigs over. Toch is de verbondenheid tussen vrouwen uit alle tijden en de maan onverbrekelijk. Dat de oeroude vruchtbaarheidsgodin uit het dal van de Dordogne een hoorn des overvloeds in de hand heeft, is niet verwonderlijk. De vorm van de hoorn is immers de vorm van de wassende maan. Ons woord maanstonde voor de menstruatiecyclus herinnert ons aan de macht van de beweging van de maan over het lichaam de vrouw. Het woord menstruatie is trouwens afkomstig van het Griekse mene (maan). Geen wonder dat de oudste godinnen ook maandgodinnen waren. Ze dragen de sierlijke maansikkel in de hand of in het haar, zoals het albasten beeldje van de Babylonische godin Astarte of Ishtar uit de 4e eeuw voor Christus. Haar ogen en navel dragen sporen van make up en haar lange oorbellen passen in elke hedendaagse boetiek. De wassende maan is het symbool van de jonge maagd, de volle maan stelt de zwangere moeder voor en de afnemende maan de oudere vrouw die vanbinnen het licht van de wijsheid draagt. Het maansymbool van de oermoeder is zo krachtig dat haar goddelijke opvolgsters het overnamen.
DIANA DE STRALENDE
De naam Diana heeft nog altijd iets sprookjesachtigs en verleidelijks in zich. Toch weten weinig vrouwen die zo heten dat Diana oorspronkelijk een nogal ruwe maangodin was, die vooral door het lagere volk werd aanbeden. Gevluchte slaven vonden in de tempel van Diana bescherming. Onder invloed van de Grieken, die haar als Artemis kennen werd zij de godin van de jacht. De pijlkoker, pijl en boog en het maansikkeltje vormen haar attributen. De oude Grieken stelden zich de godenwereld voor als een grote familie waarin -net als bij de stervelingen - deugden en ondeugden voorkwamen. De verheven en machtigste was Zeus. Artemis was niemand minder dan zijn dochter. Ze had als maangodin ook een tweelingbroer Apollo die, hoe kan het ook anders, de god van de zon was. Artemis werd altijd voorgesteld als een vrije, ongebonden maagd die met haar nimfen op jacht ging in de bossen.
DE MYTHE VAN ARTEMIS
Artemis speelt een rol in veel godenverhalen. Een daarvan vertelt het droevig lot van de jager Aktaioon, een koningszoon. Na de jacht gaf hij zijn vrienden de raad wat te rusten en zelf zocht hij diep in het woud naar een koele en rustige plek. Zonder te beseffen wat hij deed, liep hij de grot in waar de godin Artemis vertoefde. Ze had haar gewaad en sandalen afgelegd, zich ontdaan van speer, pijl en boog en liet door haar nimfen het lange haar borstelen. Toen Aktaioon de naakte godin zag bleef hij ondanks de woede van haar begeleidsters als betoverd naar haar staan kijken. Artemis goot daarop water over hem heen waarna er een gewei op zijn hoofd groeide en hij in een hert veranderde. Nu kon hij niemand meer vertellen wat hij had gezien. Voortaan werd de jager Aktaioon -nu een fors hert met een prachtige gewei- zelf nagejaagd door de wouden...
ATHENA EN NIKE
De machtigste Griekse godin Athena is misschien het minst van allen vergeten. Haar naam staat op elke landkaart. Als hoofdstad van Griekenland wordt Athene bezongen. Een blik in de telefoongids leert ons dat niet alleen reisbureaus, horecabedrijven en hotels Athena heten maar zelfs een bruiningsinstituut draagt heel misplaatst haar naam. Wat een belediging voor de godin. Zelfs Homeros prees 'de blankarmige' in zijn zangen. De blanke huid was een schoonheidsideaal, dat in het zonnige Griekenland meestal alleen door godinnen bereikt werd. 'Uilen naar Athene dragen' is nog steeds een bekend spreekwoord. De uil was danook een van Athenas attributen en stond o.m. afgebeeld op de oude Atheense munten. Athena is een godin die veel vrouwen van nu wel moet aanspreken: ze wordt gewoonlijk afgebeeld met een helm, schild en lans omdat ze de godin van de oorlog was. Niet zelden werd ze begeleid door Nike de godin van de overwinning. Maar Athena was niet alleen strijdbaar. Ze was ook de godin van het vrouwelijk handwerk zoals spinnen en weven en de godin van kunst en wetenschappen. Ze had de scheepsbouw uitgevonden, de ploeg en de hark. En ze was bovenal de godin van wijsheid en moed. In haar tempel op de Acropolis te Athene stond haar beeltenis in goud, marmer en ivoor en ter ere van hun stadsgodin hielden de Atheners feesten en processies.
DE MYTHE VAN ATHENA
Athena was, zoals zoveel godinnen en goden, een dochter van Zeus. Een moeder had zij niet: volgens de mythe kreeg haar vader een bult op zijn hoofd die groeide en groeide totdat hij openbarstte en... Athena tevoorschijn kwam. Ze had haar wapens al bij zich en stapte met helm en al de wereld in.
ISIS EN MARIA
De Griekse mythologie is een rijke verzamelingen van verhalen vol liefde, strijd, geluk en noodlot. Godinnen, halfgodinnen en stervelingen spelen er naast goden een rol. Ook in Egypte bestond een fascinerende godenwereld. Maar de Egyptische godinnen zijn vergeten of werden opgenomen in de Griekse en Romeinse godenwereld. In onze cultuur komen we ze zelden tegen. Een uitzondering daarop vormt misschien de godin Isis.Ook zij werd vereerd als een godin van liefde, vruchtbaarheid en moederschap. We zien haar op de wanden van tempels en graven afgebeeld met haar zoon Horus op schoot. Isis is volkomen gedegradeerd. Menig shoarmetentje of Egyptisch restaurant bracht haar naam en beeltenis aan op de pui. Terugkijkend op de wereldgeschiedenis zien we, dat de mensheid de overvolle godenwereld op den duur niet meer kon dienen. Met de komst van het christendom nam de ene God de plaats in van velen. En wat gebeurde er met de godinnen? De gelovigen van Ephesus die eeuwenlang Artemis hadden aanbeden en dat van de christen keizer opeens niet meer mochten, zetten in haar tempel een beeltenis van Maria. Hetzelfde gebeurde in Italië en Turkije. Zelfs de tempel van Athena, het Parthenon op de Akropolis, werd rond de vijfde eeuw na Christus een kapel gewijd aan Maria. In Maria, de moeder van Jezus, zijn tal van eigenschappen der oude godinnen verenigd. Ook Maria is de eeuwig maagdelijke moeder, de voedster en beschermster afgebeeld met haar kind op schoot. Haar mantel is altijd blauw: het blauw van de zee en de hemel. De roos en de lelie waarmee Aphrodite en Ishtar zich tooiden, zijn ook Maria's bloemen. Het is heel natuurlijk dat twee eeuwen christendom de traditie van meer dan twintig eeuwen verering van de moedergodin niet konden uitwissen.
Toch is er een belangrijk verschil tussen de oergodinnen en Maria. De oude godinnen zijn ontsproten aan de fantasie van de mensen. Maar Maria was een historische figuur. Een vrouw van vlees en bloed die tweeduizend jaar geleden het leven schonk aan Jezus, zoon van de ene God. Zij is nooit als godin beschouwd maar als bemiddelaarster tussen hemel en aarde. En in die rol lijkt ze weer heel veel op de oude godinnen uit mythologische tijden.
ZIJN DE GODINNEN VERDWENEN?
Een aantal jaren geleden maakte Jean Shinoda Bolen indruk met haar boek 'Godinnen in elke vrouw', waarin zij aantoonde dat in elke vrouw karaktereigenschappen van éen of meer godinnen aanwezig zijn. Athena en Artemis bijvoorbeeld, vertegenwoordigen krachten en mogelijkheden, die de vrouw in zich bergt. Mogelijkheden die ze kan ontplooien als ze zich ervan bewust wordt. Zo werden de godinnen als uitgangspunt van een nieuwe psychologie van de vrouw, opeens actueel. Toch bouwde geen enkele lezeres na het lezen van dit boek een altaar in haar flat om Artemis bloemen en geitjes te offeren. De hernieuwde kennismaking met de oude godinnen bleef in het 'ik-tijdperk' beperkt tot een expeditie door het eigen onderbewustzijn.
Hoe anders is het met Gaia, de Aarde. Zij is de godin waarmee we in de komende eeuw het meest rekening zullen moeten houden. Zij is geen mythe maar een realiteit waarop ons hele bestaan gegrondvest is. De oudste en meest geëerbiedigde godin is tevens de meest actuele en geschonden godin. Zonder haar is er geen leven mogelijk. Allen zullen haar, uit puur zelfbehoud, in het komende 'Groene Tijdperk' eerbied en respect moeten tonen. En wie kan het beter onder woorden brengen dan het Opperhoofd der indianen in Seattle, in 1855: Elk stuk van de aarde is heilig voor mijn volk. Elke glanzende dennenaald, elke zandkorrel op het strand, elke nevel in het duistere woud, elke weide, elk zoemend insect. (...) We zijn een deel van de aarde. En zij is een deel van ons. De geurende bloemen zijn onze zusters. (...) Zult u uw kinderen leren wat wij onze kinderen hebben geleerd? Dat de aarde onze moeder is?'
Copyright Thera Coppens
Verschenen in: Nouveau, 1992