Van Hamlet tot Hooft
Als Amsterdamse scholier leerde ik de eerste geesten kennen: niet in het echt maar tijdens de literatuurlessen. De schrijver Simon Vestdijk liet in zijn roman 'Het spook en zijn schaduw' realistische spoken verschijnen. De geest van Cathy uit Wuthering Heights was bloedstollend echt, net als die van de overleden geliefde in The Raven van de meester van het macabere: Edgard Allan Poe. Het aangrijpendst blijft Shakespeare, die me altijd doet huiveren als Hamlet de geest van zijn overleden vader 's nachts bij het kasteel ziet ronddolen en hem hoort smeken: 'Mark me!' (Luister naar me!)
Ook in Holland hebben we een literair kasteelspook uit de Gouden Eeuw; de geest van de arme Machtelt van Velsen, die in een kamertje van het Muiderslot rondspookte omdat ze door graaf Floris V aangerand zou zijn. Haar geest inspireerde P.C. Hooft tot het schrijven van zijn drama 'Geraert van Velsen' waarin Floris V om Machtelt te wreken, wordt vermoord. Het huiveren blijkt zo'n aangename sensatie dat de geesten nooit uit de literatuur zullen verdwijnen.
Haunted Houses
Geesten spoken niet alleen in de literatuur rond. In een Engelse boekhandel raakte ik betoverd door een wonderlijke reisgids: Travel Guide to HAUNTED HOUSES *. Er zijn in Engeland veel meer van dergelijke boeken verkrijgbaar met plaatjes, landkaarten en websites. In ons land bestaat er bij mijn weten maar eentje: 'Spoken en kastelen' door A. van Oorschot (Spectrum, 2002). Toch blijken onverklaarbare verschijnselen in en om oude huizen en kastelen in ons land net zo talrijk als over de grens. In de Haagse Gevangenpoort - waarin tientallen ongelukkigen gemarteld en gedood werden - waart volgens Haunted Houses Johan de Witt rond. Het thema van de dood leeft weer: onlangs bracht Het Parool een bijlage over spoken in Amsterdam, waar volgens recente telling nog op veertien plaatsen onverklaarbare geestverschijnselen geteld worden; van de Zeedijk tot in het Paleis op de Dam en van de Schreierstoren tot het Trippenhuis.
* Hans Holzer: 'Travel guide do Haunted Houses, illustrated listings for 101 Haunted Places in North America and Europe' New York 1998 ISBN 1-57912-016-4)
Lastige geest
Een vreemd recent verhaal hoorde ik van de nuchtere beheerder van Kasteel Twickel in Delden; een Engelse restaurator die enkele antieke kasten moest restaureren, kreeg van haar toestemming 's nachts in een zolderkamer van het kasteel te blijven slapen.
Toen hij er al een paar dagen aan het werk was, zag ze dat hij zijn matras op de grond had gelegd. Ze vroeg hem waarom hij op de grond sliep en niet in het ledikant? Hij antwoordde haar onbewogen dat hij drie achtereenvolgende nachten uit bed was geduwd. Om te voorkomen dat het nog eens zou gebeuren had hij besloten voortaan op de grond te slapen. Sindsdien was hij niet meer lastig gevallen. De beheerder vroeg hem of hij dat niet griezelig vond? Zijn antwoord kwam rustig en duidelijk: 'No, I'm from England.'
Onthoofde koninginnen
In Engeland, Schotland en Ierland neemt men verhalen over vreemde verschijnselen heel serieus. Geen mens die de spot zal drijven met witte gedaanten, tochtvlagen, dovende kaarsen en klokken die plotseling gaan lopen of juist stilstaan. Sommige verhalen lijken historische verzinsels en worden voor de toeristen in stand gehouden. Zoals dat van de Londense Tower waarin Anna Boleyn, de tweede vrouw van koning Hendrik VIII, zat opgesloten voor ze in 1536 werd onthoofd. Sindsdien is haar geest op allerlei plaatsen waargenomen, met of zonder hoofd wandelt ze over de transen van The Tower of verschijnt in Hampton Court. Ook de jonge Catherine Howard die de vijfde vrouw van Hendrik VIII werd, rent nog in doodsnood over de haunted gallery van dit paleis, net als in 1542 toen ze hoorde dat de koning had bevolen haar te onthoofden. Verschillende bezoekers hebben haar duidelijk horen gillen. De beide koninginnen liggen zij aan zij begraven in de St. Peter's.
Spook van Hoensbroek?
In Kasteel Hoensbroek is men juist helemaal niet blij met een eeuwig terugkerend spookverhaal, dat de huidige conservator zo langzamerhand niet meer kan horen. In de dertiende-eeuwse grote toren zou de geest van Anna Catharina markiezin van Schönborn ronddolen die als ongelukkige weduwe op 5 november 1760 op Hoensbroek stierf. Twee van haar jonggestorven kinderen zijn volgens overlevering in de drie meter dikke muren gemetseld.
De dichter en schrijver Bertus Aafjes, die van 1951 tot 1973 met zijn gezin de hoektoren van Kasteel Hoensbroek bewoonde, had al veel over de geest gehoord en wilde haar graag ontmoeten. Nacht na nacht zat hij 's nachts om 12 uur vruchteloos op haar verschijning te wachten. Teleurgesteld gaf hij haar op. Maar in de geest van de dorpelingen leeft Anna Catharina's geest voort.
Dekema State: liefde over de dood
Op een onweersachtige middag in 1996 bezocht ik het terpdorp Jelsum. Niet ver van de kerk vond ik het eeuwenoude Dekema State, dat op een eiland is gelegen. Bij donder en bliksem moest ik een veertien meter lange brug over rennen. Het huis bleek in verval: de dakpannen leken van het dak te vallen, de muren vertoonden scheuren en in de grote zaal kwam het behang bijna van de muren. Spoedig zou het huis dan ook worden gesloten voor een ingrijpende restauratie. Doornat kwam ik in de schemerige Grote Zaal die vol familieportretten van vroegere bewoners hing. Ik zag een wondermooi portret van een dame uit de achttiende eeuw. De beheerder vertelde me daarop een ijzingwekkend liefdesverhaal. De slotheer van Dekema State was bevriend met Havank, schrijver van detectives. Havank zat 's nachts graag in de oude zaal te schrijven. Op een nacht voelde hij dat er iemand vol genegenheid naar hem keek: het was het portret van Anna Maria van Burmania. Hoewel de betreffende adellijke dame in 1808 was overleden, werd Havank dodelijk verliefd op haar bruine ogen.
Hij gaf haar een rol in zijn boek, liet een foto van het portret maken en droeg haar altijd bij zich. Hun liefde was zeker geen spelletje; Havank bepaalde zelfs dat hij begraven wilde worden met een foto van haar portret in zijn kist. Hetgeen bij zijn dood in 1964 ook geschiedde.
Dekema State is inmiddels mooi gerestaureerd van april tot november geopend voor publiek. In de Grote Zaal kun je - het hele jaar door - trouwen (www.dekemastate.nl)
Copyright Thera Coppens
Verschenen in: Nouveau