Waardoor ontstond de grens tussen Nederland en Duitsland? Door veldtochten, vredesverdragen en religieverschillen. De eigenaren van Wasserburg Anholt kunnen er over meepraten. Eeuwenlang werd het gezag over het grondgebied van de heren en graven van Anholt bestreden door katholieken en protestanten, door Geldersen en geuzen. Uiteindelijk kwam de rode grenslijn defintief twee kilometer van de mooie Wasserburg te liggen.

anholt

Daarmee behoorde Anholt voorgoed tot Duits grondgebied. Maar aan de wanden van de pompeus ingerichte zalen hangen o.m. portretten van telgen uit het geslacht van Oranje Nassau, Van Bronckhorst en Brederode. En de kostbaarste werken uit de omvangrijke schilderijencollectie zijn van Rembrandt, Terborch en Van Goyen. Anholt, een stukje Hollandse Gouden Eeuw in het Westfaalse land.

Elke dag wordt de sluis van Anholt geopend om het water van de Oude Ijssel in de slotgracht te pompen. Zo blijft het niveau op peil en kan de trotse donjon zich rondom spiegelen. Het effect is op een ijzige winterdag betoverend: de toren die uit 1169 stamt, overheerst de aaneenschakeling van middeleeuwse woonvleugels en barokke poorten. In de stijltuinen met hun verstilde vormen en kleuren staan berijpte allegorische beelden. De kale bomen van het uitgestrekte landschappelijke park vormen een volmaakt decor. Een bezoek aan Waterburcht Anholt is zo veelzijdig, dat een winterdag te kort is om alles te zien. De meeste museumbezoekers komen vooral voor schilderijen van de 16de en 17de eeuwse meesters. Als we op vilten sloffen over de gewreven, antiekhouten vloeren van de zalen schuifelen ontdekken we echter, dat de burcht op velerlei gebieden topstukken herbergt: Vlaamse wandtapijten, Chinees porselein, Franse Boulle-meubelen, Italiaans snij- en stucwerk en opzienbarende 16de en 17de eeuwse atlassen uit Holland en Vlaanderen. Wie verzadigd is van zoveel schoonheid kan een wandeling om de burcht maken door het 34 ha grote kasteelpark, dat in 1858 door de Engelsman Edward Milner in landschappelijke stijl werd aangelegd. Het verre golfterrein met z'n 18 holes ligt er in dit seizoen verlaten bij. In het altijd groene doolhof kun je echter zomer en winter plezierig verdwalen. Bij de waterburcht ligt ook de Anholter Schweiz, dat in 1895 in opdracht van Vorst Leopold zu Salm-Salm werd aangelegd. Het is een super-follie: het hele Vierwoudstedenmeer is hier nagebootst compleet met Alpenflora en de uit kalkzandsteen gehakte toppen van Rigi en Pilatus. In het 60 ha grote wildpark zijn ook nog tal van inheemse diersoorten als reeën, wilde zwijnen en wolven te zien. Tot slot van de dag is het mogelijk te dineren in het luxe restaurant en in het hotel op de burcht te overnachten. Een weekend cultuur, natuur en romantiek. In één woord: Anholt.

Van Zuylen tot Salm-Salm

Opgenomen in de contouren van de Waterburcht maakt de ronde toren een sprookjesachtige indruk. Maar als je aan zijn voet staat, voel je de grimmige ouderdom van de gesloten massa stenen. Bijna zeven meter boven de grond is slechts één kleine deuropening, die via een touwladder kon worden bereikt. Sommigen geloven, dat hier in de Romeinse tijd al een toren stond. De vroegste vermelding dateert van 1169. Eigenaar was de heer van Sulen (de naam van dit oude geslacht wordt op velerlei wijzen gespeld: Sulen, Soelen, Zulen en in ons land vooral Zuylen leenman van de bisschop van Utrecht. Duitsland en de Lage Landen vormden samen nog een onderdeel van het grote Roomse keizerrijk. De machtige rivier de Rijn spoelde de toren in een stormvloed weg. Voor de verdediging van Utrecht was de plek van strategisch belang. Er moest dus een sterkere burcht komen, die werd gebouwd 'aen 't holt (hout)'. Zo ontstond Anholt. Opdrachtgever was Steven van Zuylen. Diens broer Diederik van Zuylen bouwde in dezelfde tijd Slot Zuylen aan de Utrechtse Vecht. Na 200 jaar stierf het geslacht Sulen te Anholt in mannelijke lijn uit. Door huwelijken van de erfdochters kwam Anholt in de 15de eeuw in het bezit van de familie Van Bronckhorst-Batenburg. Deze familie bleef in de Tachtigjarige Oorlog trouw aan hun wetmatig vorst en het katholieke geloof. Sindsdien is hun verhouding met de Lage Landen nooit meer echt goed gekomen. De prinsen van Oranje Nassau trokken met hun legers 's zomers vaak oostwaarts de Rijn op maar ze zijn er niet in geslaagd het gebied rond Anholt bij de Republiek der Verenigde Provinciën te trekken. Om zijn standvastige houding in de strijd tegen de protestanten kreeg Dietrich heer van Bronckhorst in 1621 van de roomse keizer zelfs de gravenkroon. Van zijn enige kind, de beeldschone Maria Anna gravin van Bronckhorst, bevinden zich in de schilderijencollectie van Anholt wel zes portretten. Op het vroegste portret is ze pas vijf maanden oud. Later schilderde de Haagse hofschilder Gerard van Honthorst Maria Anna als gemalin van Leopold Philipp-Carl vorst van Salm. Zij was het die Anholt in dit voorname geslacht bracht, dat zelfs werd gefürstet. Als prinsen en prinsessen oefenden de Salmen voortaan soevereine macht uit. En van deze Salmen is Anholt tot op heden gebleven. Toen in de 18de eeuw Dorothea prinses van Salm met haar neef trouwde, werd de familienaam zelfs verdubbeld. Boven de toegangspoort van de Waterburcht Anholt zien we dan ook het gebeeldhouwde familiewapen, gesierd met twee zalmen. Deze heraldische vissen keren in- en om het kasteel overal terug: zalmen op deuren en zilverwerk, zalmen op schilderijlijsten en porselein, zalmen op het prachtige glaswerk dat de lange, gedekte tafel in de eetzaal siert (bij elk bord zes stuks t.w. een champagne-, rode wijn-, witte wijn-, water- en bierglas plus een vingerkom).De boven genoemde Dorothea Prinzessin zu Salm-Salm baarde in 1721 een zoon. Hij werd voor de kunstcollectie van Waterburcht Anholt van het grootste belang. Zijn naam is Ludwig Carl Otto vorst van Salm-Salm. Arrogant en sarcastisch, elegant en intelligent. Zo heeft Bernardino Nocchi deze typische vertegenwoordiger uit het tijdperk van de Verlichting op het portret in de Ridderzaal vereeuwigd. De vorst van Salm-Salm leunt in blauwzijden jas en vest met zijn elleboog nonchalant op een Griekse amfora. Ludwig liet zich tijdens zijn verblijf in Rome schilderen, omringd door voorwerpen uit de Oudheid. De godin Minerva op de achtergrond benadrukt zijn liefde voor wetenschappen en kunsten. De prins gebruikte al zijn talenten om meesterwerken te verzamelen. Het meest beroemde is wel 'Diana met Aktaion' van Rembrandt, door het Rembrandt research project als een echt werk van de meester erkend.

rembrandt

Op het doek ontwaren we de godin met haar naakte nimfen badend in een bosrijke, schijnbaar vredige omgeving. In de gestalte van Diana, links op de voorgrond, herkent men Rembrandts vrouw Saskia. Achter haar rug spelen zich twee drama's af: de jonge jager Akteon, die de godin naakt heeft aanschouwd, wordt daarvoor gruwelijk gestraft. Hij verandert in een hert en zal door zijn eigen jachthonden worden verslonden. Tegelijkertijd ontdekken de maagdelijke nimfen dat één van hen, Callisto, zwanger is. Ook zij moet boeten en wordt in een berin veranderd. Diana poedelt met loshangend haar onbekommerd in een zonverlichte plek van het bosmeer.

Dat Ludwig Carl Otto zu Salm-Salm (1721-1778) zulke meesterwerken kon kopen had hij te danken aan zijn voorouders, die sedert 1623 een aanzienlijke hofstaat voerden. Keizer Leopold I droeg vorst Carl Theodor Otto van Salm-Salm de zorg voor de opvoeding van kroonprins Josef -de latere keizer- op. Vorst Carl zond vanuit Wenen de fijnste kunstvoorwerpen, w.o. de Boulle meubelen, per schip over de Rijn naar Anholt. Hoe groot de schilderijencollectie al was voor Ludwig Carl Otto met zijn aankopen begon, kunnen we o.m. zien op het interessante, anonieme Bronckhorster Galerie Bild uit 1641, met werken van Honthorst, het atelier van Joost van Kleef, Pieter Codde en Claude Deruet. Bij de dood van Ludwig Carl Otto had deze toch al omvangrijke verzameling zich meer dan verdubbeld. Het kunstbezit was o.m. verrijkt met een Ecce Homo van Dolci, Murillo's 'Madonna met Kind', Teniers 'Alchimist' en het prachtige portret dat Gerard Terborch van zijn zuster Gesina als herderin schilderde. De mooi uitgevoerde catalogus van het museum telt nu 800 schilderijen, waar onder vele portretten, van bekende maar ook minder bekende meesters. Het zijn niet altijd de kostbaarste werken die de diepste indruk maken.

anholtsch

De huidige vorst van Salm-Salm is het meest gehecht aan een 'Heilige Maria Magdalena' (door de Meester van de vrouwelijke halffiguren werkzaam tussen 1520-'40). Ze is met haar rode mouwen van een bedwelmende schoonheid en sereniteit. Een ander zal de intrigerende 'Doorgang door de wereld' uit de school van Joachim Patinir (ca. 1475-1524) als onvergetelijk ervaren. Het 1 km grote archief van de familie, dat nog lang niet tot de laatste letter gelezen is, bezorgt elke liefhebber een koortsachtige onderzoeksdrift. Voor de meeste bezoekers zal het voldoende zijn op een punt in de grote burcht neer te zitten om na te denken over voorbije levens van de vorsten en vorstinnen die zich in de schitterende bibliotheek over een werk van Ortelius bogen, over de prins die ontwaakte in het pompeuze hemelbed van de Paradezaal, over de koks die in de enorme keukens het vuur opstookten en misschien over de 12-jarige erfprins die tijdens het bombardement van 1945 dodelijk gewond raakte toen hij met zijn vriendje in de slotgracht roeide.. Het zijn historische gestalten, voorgoed verleden tijd. De Waterburcht Anholt is gebleven. Dankzij zorgvuldig beheer en restauratiewerken kan hij getuigen van vele eeuwen wonen en cultureel genot. De zalmen, die het liefst tegen de sterke stroom opzwemmen, sieren verguld de windijzers van het voorvaderlijk slot.


Copyright Thera Coppens


Bereikbaarheid: Blijf per auto vanaf Arnhem de E 36 volgen. Kies voorbij Doetinchem afslag Isselburg en volg dan de borden Anholt. De Wasserburg staat aangegeven.
Openstelling: Anholt is in de wintermaanden (16 okt. tot 14 maart) alleen op zaterdag en zondag geopend van 10.00-16.00 uur. Op 1ste en 2de kerstdag en op 1 januari is de waterburcht gesloten. 's Zomers (15 maart tot 15 okt.) is de burcht alleen op maandagen gesloten. Prijs volw: entree museum DM 10 entree Park DM 8 combinatieticket DM 15. Inlichtingen: Fürstliche Salm-Salmische Verwaltung Postfach 22 26, D-46417 Isselburg. telefoon: 0049 2874 45353/45354.