In de warme zomer van 1506 overleed volkomen onverwachts de 28-jarige koning Philips van Spanje, bijgenaamd 'de Schone'. Wat was er gebeurd? Zijn lijfarts La Parra berichtte zijn weduwe: 'Twee of drie dagen voor hij overleed heeft koning Philips heel hartstochtelijk pelota gespeeld op een koele plek en hij heeft zich laten afkoelen zonder iets op zijn hoofd te zetten..' Velen weigerden te geloven dat de koning van zo'n spelletje pelota, of slagbal, kon sterven. De koning zou daarbij nog iets hebben gedronken. Er moest wel een politiek moordenaar in de buurt zijn, die hem heimelijk gif had toegediend..

medici

Een soortgelijk drama deed zich voor in augustus 1536 in het Franse Tournon.
Daar speelde de 18-jarige dauphin Francois een partijtje tennis met de jonge Italiaans graaf Montecuculli. Een groepje hovelingen keek toe, hoe de kroonprins de aanvallen van zijn tegenstander behendig weerde. Om hen heen lag de vredige zomerrust van de kasteeltuin met zijn fonteinen, speelvijvers en bloembedden. Volgens ooggetuigen vroeg de dauphin, warm van het spel, Montecuculli om een beker ijswater. Hij sloeg de verkoelende drank in één teug achterover. Daarop voelde hij zich onwel en liet zich naar het kasteel brengen. Een paar dagen later stierf hij. Ook nu laaiden de verdachtmakingen hoog op. De koning liet Montecuculli direct arresteren. Hoewel de Italiaan bezwoer dat hij niets met de dood van de kroonprins te maken had, zette men het verhoor hardhandig voort. Na een reeks gruwelijke martelingen was Montecuculli wel bereid te verklaren, dat hij gif in de drinkbeker van de tennisspeler had gedaan. Hij werd ter dood veroordeeld en op de Place de Grenette in Lyon publiekelijk door vier sterke paarden uiteen gereten. Wie had opdracht tot de moord gegeven? De ongelukkige 'dader' noemde voor zijn dood spionnen van de keizer. Anderen wezen beschuldigend in de richting van Catharina de' Medici, de 17-jarige schoonzuster van de dauphin. Catharina had niet alleen een sterk motief, ze was ook degene die het consumptie-ijs in Frankrijk had geïntroduceerd...

De naam van de Medici's is nauw met room- en waterijs verbonden. Als de schatrijke Florentijnse familie 's zomers in het Palazzo Pitti vertoefde, hoefde ze er maar een dienaar op uit te sturen om vers ijs voorgeschoteld te krijgen. Hoe was dat mogelijk in het begin van de 16de eeuw, zonder koelkasten en diepvriezers? Het antwoord is nog altijd in de Boboli-tuinen te zien: daar liggen de koepels die in verbinding staan met een ondergronds stelsel van ijskelders en ventitaliekanalen. In de winter werd in de bergen ijs en sneeuw geschept. Muilezels droegen het in manden naar de ijskelders waar het onder de grond  werd opgeslagen. Zelfs als de temperatuur boven de grond stijgt, ontdooit het ijs in de ijskelder niet en kon het in de zomer worden opgegraven. Franse reizigers die van over de Alpen kwamen, waren huiverig voor de vreemde gewoonte. Als ze de Italianen hartje zomer met ijs gekoelde wijn zagen drinken, dachten ze aan hekserij. En als hier geen duivel aan het werk was, moest het op z'n minst ongezond zijn. Het evenwicht der vier lichaamssappen zou door het ijs weleens verstoord kunnen worden.

Deze ideëen veranderden echter in 1533. Toen werd een huwelijk gesloten tussen de 14-jarige Catharina de' Medici en Henri, de tweede zoon van de Franse koning. De bruid voer de Middellandse Zee over en ging aan wal met een bonte stoet hovelingen variërend van muzikanten, priesters, hofdwergen en kleermakers tot artsen, apothekers, gifmengers en gelatieri. Deze laatste, de ijsmakers, introduceerden aan het Franse hof hun zuidelijke kunsten: er werden ijsputten gegraven en de daarop volgende zomer proefde men in Parijs voor het eerst het verrukkelijke citroenijs, specialiteit der Florentijnse gelatieri. Catharina de' Medici bracht het mooiste en lekkerste van de Italiaanse renaissance-cultuur naar het noorden. Verder was haar komst geen succes. Ze was uitgesproken onaantrekkelijk. Men noemde haar denigrerend 'de koopmansdochter' omdat de puissant rijke bankiersfamilie der Medici's niet tot de adel behoorde. Catharina besefte dat ze aan het Franse hof altijd op de tweede plaats zou komen. Haar zwager, de populaire dauphin FranÇois was troonopvolger en diens toekomstige gemalin zou de Franse kroon dragen. Drie jaar na haar huwelijk nam het lot een wending; door het drinken van een beker ijswater verdween FranÇois van het politieke toneel en lag de Franse kroon voor het grijpen.. Bij de dood van haar schoonvader werd Catharina de' Medici koningin van Frankrijk. Was ze schuldig aan de dood van de dauphin? Catharina is de geschiedenis in gegaan als Madame serpent een wrede vorstin, die talloze moorden op haar geweten heeft. De vergiftiging van FranÇois door middel van ijswater, was voor haar en Montecuculli een koud kunstje. Maar of ze als 17-jarige, kinderloze vrouw al de ambitie bezat tot het plegen van zo'n riskant misdrijf blijft een open vraag..

Toen Catharina's gelatieri ijsputten groeven, waren generaties ijsmakers overal ter wereld hen daarin al voorgegaan. De eerste schriftelijke bronnen stammen uit de 3de eeuw en komen uit China. In Japan verzamelde men 's winters vooral de blanke sneeuw, hoog uit de bergen. De sneeuw werd in met stro beklede putten geborgen en toegedekt met riet en aarde. Vermengd met wijn vormde de sneeuw een luxe en geliefde zomerse drank. Wie zich daarbij een Japans tuinpaviljoenvoorstelt aan de rand van een met lelies begroeide vijver, begrijpt dat hier vanzelf lyrisch-fylosofische gedachten uit voortkomen. Onitsura (1661-1738) dichtte dan ook: 'oude sneeuw/ ziehier de zomer/ En sommigen zeggen nog:/ Leve de winter. *)'

Bij een groot aantal paleizen en buitenplaatsen van ons land (Soestdijk, Kasteel Groeneveld, Het Loo etc.) bleven de ijskelders bewaard waarin onze voorouders sinds de 18de eeuw 's winters ijs verzamelden om hun vis, fruit, dranken en melkproducten zomers te koelen. Het eten van ijs kwam hier pas later in de mode. Weer waren het de vorstelijke gelatieri die het consumptieijs over Europa verspreidden. Ze bevonden zich in het gevolg van Henriëtte Maria, de dochter van Maria de' Medici, de tweede Franse koningin uit dit Florentijnse geslacht, die in 1600 met koning Karel Stuart I van Engeland trouwde. Toen hun dochter Maria Stuart echtgenote werd van de prins van Oranje, maakten de Hollanders vanzelf kennis met de lekkernij, die het Engelse hof had veroverd. En zo werd de cirkel van ijs dankzij de Medici's vergroot en is nu niet meer weg te denken uit onze zomer.

*) Vertaling: Wouter Noorderwier.

 

Copyright Thera Coppens

 OmslagSuzanne


 johanna en margaretha klein  

  OmslagSuzanne   

 OmslagSophie    

 omslaghortense

E OmslagSuzanneHistorisch Toerisme Bureau

* Hofjapon van Prinses Sophie * Bonaparte * Caesar aan de Amstel

 Tromplaan 7A 3742 AA Baarn E. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Go to top