Op 4 oktober - dierendag - wordt de hond verwend met extra brokjes en hapjes en wandelingen. Zijn stamvader, de wolf, krijgt niks. De wolf werd uitgeroeid en belasterd en hij verzeilde onbegrepen achter de tralies in Artis. Daar zien kinderen hem voor een hond aan. Ze willen hem best aaien. 'Pas maar op, hij vreet je in één hap op!' zeggen de ouders.
Het lot van Roodkapje en dat van de Zeven Geitjes ligt nog vers in het geheugen; weerloze schepsels die gruwelijk werden verslonden door de Boze Wolf. Zijn slechte reputatie is zo ingeworteld dat niemand bij het zien van de wolf denkt aan het Jungleboek van Kipling, waarin een tedere wolvin zich ontfermt over de vondeling Mowgli. Of aan Romulus en Remus, die werden gezoogd door een zorgzame wolvin.
Wat heeft de wolf toch aangericht, dat hij zoveel haat oproept? Als zijn naam in een spreekwoord of gezegde voorkomt, is dat altijd in negatieve zin. 'Homo homini lupus' de ene mens is voor de ander een wolf. En 'Een wolf in schaapskleren' is een gevaarlijke huichelaar.
De wereldberoemde fabel-schrijver Jean de Lafontaine (1621-1695) gaf de wolf in minstens twaalf fabels een hoofdrol. Het dier is afwisselend wreed, onnozel, onbetrouwbaar en sluw maar steeds hongerig en altijd op zoek naar prooi.
Lafontaine had echter alle begrip voor zijn natuurlijke geaardheid: 'Herders, herders, voedt de wolf uw haat en ergernis, / Bedenk hij heeft gelijk als hij de sterkste is,' schrijft hij aan het einde van 'De wolf en de herders'.
Voor de schrijver was de wolf bepaald geen dier uit het sprookjesbos. Er zwierven in zijn tijd nog duizenden wolven door het land, die de schrik van de herders met hun kudde vormden. Hoewel de wolf van nature uiterst mensenschuw is en alleen dieren doodt om in leven te blijven, vinden we in raadsverslagen en journalen bloedstollende verhalen over wolven die jonge herders en herderinnetjes verslonden. Vooral meisjes werden, net als Roodkapje, het slachtoffer van hun wreedheid. Konden meisjes soms minder hard hollen dan jongens? Boden ze te weinig weerstand? In 1764 reisde een verteller langs Franse markten, die 'pour amuser le public' aan de hand van afbeeldingen melding maakte van een animal féroce, die maar liefst vierennegentig mensen had opgevreten.
De wolvenverhalen werden sterk overdreven. Maar sommige feiten liegen er niet om: in 1421 toen Europa aan het begin stond van een reeks zeer strenge, langdurige winters, sloop een pak uitgehongerde wolven richting Parijs. De Seine was dichtgevroren en het drinkwater verstarde binnen vier dagen in de putten. De wolven trokken over het ijs de stadspoorten binnen en vraten honden, katten en kinderen in de straten op. In het noorden van Engeland lieten de wolven zelfs de vers gedolven graven niet met rust. Door de unieke ligging van het land slaagden de Engelsen er al in de middeleeuwen in alle wolven van hun eiland te verdrijven. Op het vasteland bleken ze vrijwel onuitroeibaar. Op de Dillenburg moesten in de 16de eeuw klopjachten worden georganiseerd om de wolven, die het graafschap Nassau onveilig maakten, te doden. Ook op de zandgronden rond het huidige Soestdijk werden de boeren 's nachts gewekt door het angstaanjagend wolvengehuil. De premies voor het vangen van een wolf stegen jaar na jaar. In 1593 werd 60 gulden beloofd '.. als men den wolf vangt en dien aan de Staten levert.'
In 1646 telde men het toen enorme bedrag van 120 gulden neer voor een gevangen, drachtige wolvin. De afgestroopte huid van de wolf zorgde voor een extra inkomen. Het gelooide wolvenleer was bijzonder geschikt voor het maken van soepele handschoenen. Voor het spannen van een trommelvel gebruikte men het liefst de taaie, sterke huid van de wolf. Wie zich even in het dier verplaatst, kan zich zijn panische angst voorstellen als de grote trom werd geroerd en de jagers van alle kanten kwamen opdringen..
De slanke gestalte van de wolf met zijn scheefstaande, bezwerende ogen en nachtelijk gehuil leidde in de vroege middeleeuwen onder invloed van de kerk tot duister bijgeloof. Zoals de wolf de goede herder van zijn schapen en lammeren berooft, zo berooft satan de kerk van zijn gelovigen. De wolf werd dus de metgezel van de duivel. Heksen zouden op de rug van de wolf naar hun heksensabat rijden. Wie zijn ziel aan de duivel had verkocht, verkreeg de macht zich in een wolf te veranderen. In de rechtbankverslagen lezen we bekentenissen van 'lycantropen' of weerwolven, die in wreedheid en gulzigheid de echte wolven overtroffen.
In de buurt van Keulen leefde Peter Stumb. In het dagelijks leven was er niets bijzonders aan hem te zien. Maar bij volle maan groeiden zijn handen uit tot klauwen, bedekte zijn hele gelaat zich met grauw wolvenhaar en trok hij er bloeddorstig op uit. Dertien kinderen had hij gedood toen hij in 1591 voor het Keulse gerecht werd gesleept en onthoofd. Een andere weerwolf, Gilles Garnier, belandde levend op de brandstapel. Een streng vonnis: het was al erg genoeg dat hij het vlees van een jongetje had verslonden maar dat dit op vrijdag plaatsvond was in de ogen van de inquisitie een dubbele zonde.
Nog in het begin van de 17de eeuw worstelde justitie met de vraag waaraan men een weerwolf kon herkennen? Jean Bodin uit de Auvergne verklaarde in 1603 ontzet dat hij in het veld door een wolvin was aangevallen. Hij slaagde er in het monster te verjagen. Toen hij de wolvensporen volgde, zag hij ze veranderen in de afdrukken van mensenhanden en -voeten. Het spoor leidde tot zijn afgrijzen regelrecht naar zijn eigen huis. Bodins vrouw werd daarop beschuldigd van lycantropie en dus op de brandstapel ter dood gebracht.
In 1845 werd de laatste oude wolf in Limburg doodgeschoten. Maar in de laatste decennia is het heimwee naar de wolven gegroeid. Er gaan zelfs stemmen op, ze op de Veluwe uit te zetten. Zij zouden bij uitstek geschikt zijn om het natuurlijk evenwicht onder de dieren in stand te houden. Al zal het idee, dat een wandelaar ter hoogte van Hoenderloo een wolf kan tegenkomen, niet iedereen aanstaan.
Copyright Thera Coppens
Verschenen in: NRC Achterpagina
