In 1824 hobbelt een kleine stoet reiskoetsen van het Koninklijk Paleis te Brussel via de Duitse vorstendommen door Polen naar het hof van tsaar Alexander I te Sint-Petersburg. In de koetsen zitten kroonprins Willem Frederik van Oranje Nassau en zijn Russische gemalin Anna Pavlovna met hun gevolg. Een der hofdames is de jonge Marie Cornélie gravin van Wassenaer Obdam (1799-1850) die zonder dat men het weet, uitvoerige dagboeken schrijft. In Sint-Petersburg geeft Cornélie een levendige beschrijving van het door protocollen beheerste hofleven en haar ontmoetingen met de tsarenfamilie. Als protestants meisje dat gewend is aan de diensten in het sobere kerkje bij haar Kasteel Twickel in Delden, maakt de uiterlijke pracht van de Russisch orthodoxe kerken met zijn rijke ceremoniën een verwarrende indruk. Hoewel tsarina Maria Fjodorovna - moeder van Anna Pavlovna - van het Hollandse gevolg van haar dochter verwacht dat men deelneemt aan de orthodoxe missen, gaat Marie Cornélie het liefst naar de Hollandse kerk aan de Nevski Prospekt [1] waar een dominee in haar landstaal preekt. Ze komt er vrijwel elke zondag.

HollandseKerkNevskiProspekt

Elke vorm van bekrompenheid is Marie Cornélie vreemd; ze bezoekt met niet aflatende nieuwsgierigheid allerlei geloofsgemeenschappen in de Russische hoofdstad. Ze beschrijft ook de imposante orthodoxe ceremoniën zoals de Wijding van het Water, het Russische Kerst- en Paasfeest, een vorstelijke doopplechtigheid en een huwelijkssluiting in de hofkapel.

Tijdens de langdurige missen nemen de gedachten van Marie Cornélie soms een niet erg religieuze vlucht.

Zondag 17 oktober, 1824

We vergezelden met z'n allen de prinses van Oranje naar de mis. Dit om de tsarina te plezieren die dit op prijs stelt als men tenminste niet naar een andere kerk gaat.

De kapel bevindt zich in de rechter vleugel van het paleis[2]. (...) De hele gemeente probeert zoveel mogelijk tegen de muur te leunen, omdat men in de orthodoxe kerk nauwelijks durft te gaan zitten. De prinsessen die zwanger zijn of ongesteld, nemen deze vrijheid soms wel. De gezangen troffen me niet zo bijzonder als ik verwacht had. Ik geef de voorkeur aan die in de kleine kapel van de prinses van Oranje.

Hoewel het voor zoiets niet het meest passende moment was, kon ik me er niet van weerhouden om tijdens de mis met verbazing naar de slanke tailles te kijken van de heren officieren van het regiment van de tsarina. Omdat ze tegen het licht stonden, leek het of je ze als een wesp in tweeën kon snijden. Alle Russische militairen zijn zo vreselijk strak ingesnoerd, dat ze nauwelijks kunnen gaan zitten. Behalve het uniformjasje en de sjerp die, zoals een officier mij zelf verteld heeft, door twee mannen moet worden aangetrokken, dragen ze nog strakke broeken in hoge laarzen, waardoor ze hun knieën niet kunnen buigen. Niet alleen de officieren, maar ook eenvoudige soldaten worden op deze manier ingesnoerd. Dit veroorzaakt onvermijdelijk slagaderbreuk of andere ongevallen.

Zondag 7 november.

Ter ere van de prinsessen uit Weimar[3] werd een Lutherse kerkdienst gehouden. (..) De dominee las ons een preek voor en liet ons onophoudelijk zingen. Het geheel heeft me niet erg gesticht, hoewel ik ontzettend blij was om na al die Griekse missen weer eens een godsdienstoefening te kunnen bijwonen.

Half november verlaat het hof Gatsjina om de winter door te brengen in het Winterpaleis te Sint-Petersburg. Er zijn meer dan duizend paarden nodig om alle hovelingen met hun personeel en bagage te vervoeren. De gravin van Wassenaer neemt haar intrek in een van de 1500 vertrekken van het paleis aan de Neva en bekijkt de stad:

Zaterdag 20 november

Aan de Nevski Prospect staan ook kerken van alle mogelijke gezindten, onder andere een Nederlands Hervormde kerk, waar 's winters de dienst in het Duits wordt gehouden.

De Russisch orthoxe gelovigen staan zeer verdraagzaam tegenover andere godsdiensten. De Orthoxe kerken zien er bijzonder uit. Op de meeste staan vier of vijf in een groene kleur geschilderde koepels. De gebouwen worden meestal ommuurd en hebben een soort poort of zijn omgeven door een ijzeren hek. Naast de ingang bevindt zich een kapelletje dat verlicht wordt door een olielamp, waarvoor alle voorbijgangers een kruisteken en diepe buigingen maken.

Om de terugkeer van Anna Pavlovna in Sint-Petersburg te vieren, wordt er op 6 december - de verjaardag van de Oranjeprinses - een grote ontvangst in het paleis gehouden waarbij Marie Cornélie kennis maakt met de hoge geestelijkheid;

Om tien uur 's ochtends vervoegden we ons in onze japonnen met lange slepen eerst bij de prins van Oranje om hem te feliciteren, en vervolgens bij de prinses die op een met gouddraad geborduurde japon het grote ordelint van de Orde van St. Catharina droeg en er, bezaaid met parels en diamanten, voortreffelijk uitzag.

Als eerste ontving zij de vertegenwoordigers van de kerk met inbegrip van de rooms katholieke bisschop. De orthodoxe geestelijken zien er zeer eerbiedwaardig uit. Hun lange baard draagt hier evenveel aan bij als hun gewaad. (..) Hierna werden de raad, de ministers en de senaat geïntroduceerd. Zij kusten de hand van de prinses en werden omhelsd door de prins. De prinses kreeg die dag op zijn minst tweeduizend handkussen. In elke pauze trok zij zich terug om ze met eau de cologne weg te wassen.

Marie Cornélie gaat naar alle protestantse kerken. De predikant van de Hollandse kerk aan de Nevski Prospect is er zo op gebrand de hooggeplaatste Nederlandse gelovigen te ontvangen, dat hij zelfs bereid is de tijd van de kerkdienst voor hen aan te passen.

Zondag 12 december

's Morgens gingen we naar de Duitse Hervormde Kerk. Het was de tweede hervormde kerk die we bezochten. De twee vorige zondagen waren we naar de Lutherse Kerk geweest, die bediend wordt door ds. Reinbaud, een uitstekende preker. De muziek is er mooi en het kerkgebouw is heel aardig, maar de dienst die pas om elf uur begint, gaat te laat uit om aanwezig te kunnen zijn bij het zondagse presenteren aan het hof, dat hervat werd.

Ds. Murald, een Duitse hervormde predikant, een minder groot redenaar dan zijn Lutherse collega, preekt toch goed. Hij eindigt gewoonlijk om half twaalf, wat ons beter uitkomt. Zijn kerkgebouw lijkt meer op een kamer dan de Lutherse kerk, maar het is er heel schoon en het wordt goed verwarmd.

De predikant van de Nederlands Hervormde Kerk, die vond dat we zijn kerkgebouw ook moesten bezoeken, liet ons weten dat hij ervoor zou zorgen de dienst steeds om half twaalf te zullen beëindigen. Hij preekt 's zomers in het Hollands en 's winters in slecht Duits. Deze kerk is de minst fraaie van de drie.

De Russen leefden tot de Revolutie volgens de Juliaanse kalender. In de 19de eeuw liep deze twaalf dagen achter op onze Gregoriaanse kalender, waardoor alle vertrouwde feestdagen voor Marie Cornélie te laat werden gevierd. Op 1 januari 1825 is ze daarom treurig en ziek:

Het was geen vrolijke dag. We waren de enigen die aan het hof Nieuwjaarsdag vierden. Dat de dokter me geen toestemming gaf om de volgende dag, een zondag, naar de Hollandse kerk te gaan en de gemeente te ontmoeten maakte het allemaal nog erger.

Op 6 januari viert het Russische hof dan eindelijk Kerstmis, wat gepaard gaat met een schitterende viering van de Mis in de Hofkapel, bijgewoond door tsaar Alexander I en zijn tsarina, Maria Fjordorovna en haar zonen en dochters waarbij de dames Russische japonnen dragen. Marie Cornélie geniet tijdens de kerstmis vooral van de muziek:

Er zijn hier op z'n minst vijftig voorzangers die allen - van de kleinste kinderen tot de basstemmen - perfect geoefend zijn.

MariaFjodorovna

Maria Fjordorovna

In januari bereidt Anna Pavlovna haar hofdame voor op een bezoek aan de kerk van Kazan;

Tijdens de wandeling praatte ze honderduit over de schitterende dingen, die ik te zien zou krijgen en over alle herinneringen die de kerk bij haar opriepen (..) De kerk is prachtig met enorme zuilen van porfier. De treden naar het koor zijn ook van porfier en het koorhek is van massief zilver. Een schitterende stralenkrans bekroont de afscheiding tussen het altaar en de kerk [4]

De tsarina en haar dochters kussen drie maal eerbiedig de wonderdadige icoon van de Moeder Gods van Kazan maar de protestantse Marie Cornélie neemt geen deel aan de rituelen. Ze beschrijft de kerk tot het vertrek toe;

Toen de tsarina de kerk verliet, werd de deur geflankeerd door twee priesters. Eén van hen droeg de orde van St. Anna. Ze zijn verplicht vaak blootshoofds de felste koude te trotseren. Ik denk dat ze daarom zo'n enorme haardos hebben laten groeien. Het lijkt wel of ze hun haren getoupeerd hebben.

Op 18 januari is Marie Cornélie getuige van het jaarlijkse Wijdingsfeest van het Water van de Neva. Het feest vindt plaats ter herdenking aan de Doop van Christus in de Jordaan. Over de befaamde Jordaanstrap van het Winterpaleis daalt een stoet geestelijken af naar de oever van de Neva, waar het zwart ziet van de mensen. Op het ijs is een tempeltje gebouwd waar in de felle kou de ceremonie plaats vindt;

Toen daalde de aartsbisschop enkele in het ijs uitgehakte treden af om bij een gat in het ijs te komen. Hij dompelde het kruis er in onder en op hetzelfde moment werden de kanonnen op het fort afgevuurd. Vervolgens schepte de priester op de plaats waar het kruis was ondergedompeld twee zilveren schalen water uit de Neva op en liet ze naar de tsarina's brengen. De vlaggen werden er mee besprenkeld en ook het volk, dat naar voren dromde om het gewijde water op te scheppen. Er werd me verzekerd dat het vroeger gebruikelijk was om kinderen in hetzelfde water te dopen. Omdat de meeste kleintjes hierdoor om het leven waren gekomen, was dit gebruik afgeschaft[5].

Zondag 13 februari

Ik ging alleen naar de Hollandse kerk, waarna ik me in een japon met sleep moest kleden voor de ontvangst bij de prinses van Oranje. Omdat er 's avonds bal was wilde Hare Hoogheid op krachten komen. Na het diner bleek het op het paleisplein te wemelen van sledes en koetsen van kooplieden en hun echtgenotes van de stad. Ze reden achter elkaar om het paleis heen in de hoop dat de tsarina na het diner voor één van de ramen zou verschijnen. Dit gaat bijna elke zondag zo.

In april krijgen de Nederlandse hofdames een week vrij om zich aan hun eigen godsdienstoefeningen te wijden waarbij Marie Cornélie de kans grijpt om zoveel mogelijk indrukken op te doen. Steeds blijkt dat er voor haar niets boven de 'eigen' Hollandse kerk gaat;

Op woensdag 6 april gingen we naar de Evangelische Kirche, waar verschillende jongelui werden aangenomen. Op donderdag 7 april gingen we naar het avondmaal in dezelfde kerk, waarbij de prinses van Oranje ook aanwezig was. Op goede Vrijdag bezochten we de Lutherse kerk, waar we een prachtige preek hoorden van dominee Reinbaud, waarna we op zeer stichtende wijze deel namen aan het avondmaal. 's Avonds spoorde gravin Fritsch ons aan om met haar enkele kerken te bezoeken. We begonnen met de Armeense kerk, waar we alleen een lange, naar het mij leek zeer pathetische preek hoorden, waarvan we niets begrepen. Hierop volgde de kerk van de rooms katholieke Malthezer Orde, waar kaarsen brandden bij een zwarte katafalk en enkele personen in gebed waren neergeknield. Tenslotte zagen we weer de kerk van Kazan. Weinig tevreden over deze excursie keerden we huiswaarts.

Na een uitbundige beschrijving van het Russisch orthodoxe paasfeest met het uitwisselen van paaseieren en omhelzingen vertrekt het hof naar Pavlovsk, waar de zomer wordt doorgebracht. Nu ze weet dat de terugkeer naar het vaderland nadert, geniet Marie Cornélie intens van haar verblijf in het prachtige, door tuinen omringde buitenverblijf. Ze keert nog enkele keren terug naar Sint-Petersburg en neemt eind juli afscheid van de wijze Maria Fjordorovna;

Ze wist wel, zo zei ze, dat ik niet van de grote wereld hield, noch van het hofleven. Ik antwoordde haar dat ik inderdaad de voorkeur geef aan een rustig en geïsoleerd leven op het platteland. (..) De tsarina stond toen op en nam op werkelijk roerende wijze afscheid van ons. Ze sloot ons beurtelings in haar armen. Het was de enige keer dat ze ons toestond haar hand te kussen.

Na een lange, avontuurlijke reis arriveert Marie Cornélie op 23 september 1825 eindelijk weer in haar geliefde Twente. De dagboeken van haar reis naar het hof van Sint-Petersburg legt ze in de la van een commode op Kasteel Twickel.

Twickel1875

Daar lagen ze in het donker te wachten tot ze - ruim honderdachtenzeventig jaar later - door ons gelezen en bekeken kunnen worden.

 

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Catharijnebrief, juni 2004

 

[1] De kerk wordt door Marie Cornélie als 'de minste fraaie' van de drie hervormde kerken aan de Nevski Prospect beschreven. Het kerkgebouw werd na haar vertrek vervangen door een grotere, nieuwe Hollandse kerk die in 1834 in aanwezigheid van kroonprins Willem Frederik en diens zoon Willem - de later koning Willem III - plechtig werd ingewijd.

[2] Het hof bevindt zich in de herfst in Gatsjina.

[3] Een oudere zuster van de prinses van Oranje, Maria Pavlovna, was gehuwd met de vorst van Saksen - Weimar en kwam met haar gezin op bezoek in Sint-Petersburg.

[4] Ze bedoelt de iconostase. De kerk van Kazan - met zijn honderd meter lange zuilengalerij - werd in opdracht van Anna Pavlovna's vader tsaar Paul I in 1801 gebouwd. De voltooiing viel samen met de veldtocht van Napoleon tegen Rusland (1812).

[5] Ondanks het verbod zetten sommige moeders dit gebruik tot ver in de twintigste eeuw voort.

 OmslagSuzanne


 johanna en margaretha klein  

  OmslagSuzanne   

 OmslagSophie    

 omslaghortense

E OmslagSuzanneHistorisch Toerisme Bureau

* Hofjapon van Prinses Sophie * Bonaparte * Caesar aan de Amstel

 Tromplaan 7A 3742 AA Baarn E. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Go to top