Toen Amalia van Solms in 1625 te Den Haag werd gekleed voor haar huwelijk met Frederik Hendrik vouwde ze haar handen en zei: 'Quid reddam Domino? (Hoe zal ik het de Heer vergoeden?) Er sprak dankbaarheid maar ook verbazing uit die woorden. Want Amalia's levenspad was bepaald niet over rozen gegaan en niemand had kunnen voorspellen, dat ze ooit zo'n hoge positie zou bekleden.
  |
Amalia werd in 1602 in Braunfels geboren, uit een geslacht van oude maar verarmde adel. Haar vader was opperhofmeester aan het Heidelbergse hof en toen Amalia groot genoeg was, mocht ze daar hofdame worden van de jonge keurvorstin Elizabeth Stuart. In 1619 liet het protestantse, keurvorstelijke paar zich overhalen de kroon te aanvaarden van het katholieke koninkrijk Bohemen.
Amalia reisde in het gevolg van de nieuwe koningin naar Praag en nam haar intrek in het Hradschin. Slechts ‚"en winter genoot ze van de verkwistende banketten, jachtpartijen en sledetochten die de luchthartige Elizabeth organiseerde. Toen maakte de Slag op de Witte Berg voorgoed een einde aan de droom: het leger van de koning van Bohemen werd door de keizerlijke troepen verpletterend verslagen. Vrijwel alle edelen en hovelingen sloegen op de vlucht.
Het leven van het koningspaar was in gevaar. Gelukkig bleef de daadkrachtige hofdame Amalia haar koningin trouw. Vrijwel zonder bagage ondernam ze met de zwangere vorstin een barre tocht naar het westen en hielp haar onderweg bij de bevalling. Niemand waagde het hen onderdak te verlenen want de keizer dreigde met de rijksban. Na een lange reis arriveerden de vluchtelingen volkomen berooid in Den Haag. Prins Maurits van Oranje bood de asielzoekers een veilig onderdak in een huis aan de Kneuterdijk. De koningin van Bohemen, voortaan spottend de Winterkoningin genoemd, was met haar gevolg vaak op het Haagse Binnenhof te vinden. Daar liet Frederik Hendrik, de jongste broer van de Stadhouder, zijn oog vallen op haar jonge, beeldschone hofdame Amalia van Solms. De prins stond in Haagse kringen bekend als Mooi Heintje, een ware hartenbreker. Maar Amalia liet zich niet verleiden om zijn minnares te worden.
Trots, ambitie en berekening wonnen het van haar verliefdheid. Ze slaagde er tot verbazing van de hovelingen in de knappe Frederik Hendrik buiten haar slaapvertrek te houden en wakkerde daarmee zijn hartstocht aan.
Frederik Hendrik was in 1584 in het Delfste Prinsenhof geboren als twaalfde en laatste kind van Willem van Oranje en diens vierde vrouw Louise de Coligny. De vader des vaderlands was zo blij met de geboorte van deze zoon, dat hij na de doop in de Nieuwe Kerk te Delft een groot festijn aanrichtte. Nog geen maand later werd de prins van Oranje op de trap van het Prinsenhof door Balthazar Gerards doodgeschoten. De moordenaar werd gegrepen, opgesloten en na zijn proces op de Markt voor het Stadhuis terechtgesteld. De moeder van Frederik Hendrik verklaarde, dat ze niet kon blijven 'op een plek waar ik zo'n groot verlies heb geleden.' Ze verliet Delft en keerde er alleen terug om het graf van haar man te bezoeken. Ze voedde haar zoon zorgvuldig op en bracht hem aan het hof van de Franse koning waar hij als een perfect edelman leerde dansen, converseren, schermen en paardrijden. De krijgskunst leerde Frederik Hendrik van zijn zeventien jaar oudere halfbroer prins Maurits, die hun vader was opgevolgd als Stadhouder. In 1600 nam Frederik Hendrik deel aan de beruchte Slag bij Nieuwpoort en onderscheidde zich door zijn moed en strategisch inzicht. Louise de Coligny was niet erg gesteld op de invloed die de drankzuchtige Maurits op haar zoon uitoefende: 'Hij aapt zijn broer in alles na,' klaagde ze.
Frederik Hendrik verwekte bij een van zijn minnaressen een zoon. Maar hij weigerde, net als de verstokte vrijgezel Maurits, zich aan één vrouw te binden.
In 1625 lag de oude Stadhouder op sterven en hij riep zijn halfbroer bij zich. Hij gelastte Frederik Hendrik terstond te trouwen en wettige nakomelingen te verwekken, anders zou het Huis van Oranje uitsterven. Maar Mooi Heintje, die al eenenveertig jaar was, wenste vrij man te blijven. Woedend dreigde de doodzieke Maurits dat hij dan zelf zou trouwen. Hij had minstens acht bastaarden verwekt en kon hen tot erfgenamen en opvolgers benoemen. Dit gaf de doorslag:
Frederik Hendrik haastte zich naar de hofdame van de Winterkoningin en vroeg haar ten huwelijk. Amalia van Solms, die geen bruidsschat had, aarzelde geen moment en gaf hem in 1625 tijdens een sobere plechtigheid haar ja-woord.
Daarmee had Frederik Hendrik de Oranje-erfenis, het Stadhouderschap en een lieftallige 23-jarige gemalin verworven. Prins Maurits sloot op 23 april gerust zijn ogen. Hoewel ze uit pure berekening waren getrouwd, wachtte Frederik Hendrik en Amalia van Solms een harmonisch huwelijksleven. Met het aanbreken van hun bewind gloorde de dageraad van de Gouden Eeuw. De prins ontpopte zich tot een geniaal militair, die als Stedendwinger gelauwerd werd.
Daarbij was hij een groot staatsman, die met tact en tolerantie de binnenlandse godsdienstige conflicten oploste. De scherpzinnige Amalia van Solms vulde hem volmaakt aan: ze herschiep het sobere Oranjehof tot een van de meest luisterrijke hoven van Europa. Ze verving haar echtgenoot wanneer hij op veldtocht was en ze schonk hem de begeerde zoon en opvolger.
Wie nu in de voetsporen van Amalia van Solms wil treden, wacht een romantische reis die begint op slot Braunfels in het Duitse Lahndal en via het Heidelbergse slot aan de Neckar, het imposante Hardschin aan de Moldau en de Oranjepaleizen in en om Den Haag leidt naar haar laatste rustplaats in de Nieuwe Kerk te Delft. Amalia kwam in 1620 als vreemdelinge aan op de Haagse Kneuterdijk. Op het huidige nr 22 lag toen een paleis, waarin ze met de Winterkoningin en haar gezin onderdak vond. In het geheel verbouwde huis is thans de Raad van State gevestigd. De Kneuterdijk komt uit op het Buitenhof. In de Gouden Eeuw was het, met het Voorhout, een geliefd oord waar de Haagse beau monde flaneerde. Constantijn Huygens, secretaris van de prins, bezong de Voorhout in een lang gedicht als de mooiste laan van Europa. Hier wordt tot 28 september elke donderdag en zondag een kunst- en antiekmarkt gehouden (in oktober verhuist de markt naar het Plein en wordt dan alleen op donderdagen gehouden). In de tijd van Amalia reikte het water van de Hofvijver bijna tot de Gevangenpoort. Nu is deze gevangenis een museum, waarin de bezoekers kunnen griezelen bij het zien van de cellen en martelwerktuigen. Aan de Hofvijver ligt het Binnenhofcomplex, waar Amalia van Solms werd voorgesteld aan de prinsen van Oranje. Het Stadhouderlijk kwartier leek toen meer op een kazerne: prins Maurits gaf niets om luxe en andere uiterlijkheden. Hij woonde zelf in een eenvoudig gemeubileerde kamer op de eerste verdieping. Toen hij wist dat hij zijn broer had overgehaald met Amalia van Solms te trouwen, kon hij hier in april 1625 gerust sterven. Amalia en Frederik Hendrik sloten een haast-huwelijk in de 15de eeuwse Kloosterkerk op de Lange Voorhout. Na het eenvoudige banket vestigde het bruidspaar zich op het Oude Hof, waarin Louise de Coligny had gewoond. Dit paleis staat er nog altijd maar het werd ca 1640 in opdracht van Amalia en Frederik Hendrik ingrijpend verbouwd. Niet alleen uiterlijk onderging het Oude Hof een metamorfose, de naam veranderde in de loop der eeuwen in Paleis Noordeinde. Het is een grote verdienste van koningin Beatrix, dat ze na haar troonsbestijging in 1977 besloot deze schepping van Jacob van Campen en Pieter Post te laten restaureren en er haar werkpaleis van te maken. Het Noordeinde is met zijn paleizen, patriciërswoningen, chique winkels, hofjeswoningen en kleine cafeetjes een karaktervolle, typisch Haagse straat.
Amalia's wittebroodsweken waren van korte duur: haar man ging nog geen twee weken na de bruiloft op veldtocht om pas in september terug te keren. Toen de prinses in 1626 het leven schonk aan de kleine prins Willem, was de hele Republiek der Verenigde Gewesten uitzinnig van vreugde. Het prinsje werd gedoopt in de Grote Kerk (op 12 oktober zal hier een grote kinderboekenmarkt worden gehouden). Na het prinsje werden er nog zes andere kinderen geboren.
Slechts drie prinsessen zouden Amalia overleven. Op aandringen van Amalia werd het Stadhouderlijk kwartier op het Binnenhof verbouwd en uitgebreid met een aantal luxe apartementen aan de Hofvijver. Tegenwoordg maken ze deel uit van het onderkomen van de Eerste Kamer. Het hart van het Binnenhof vormt nog steeds de Ridderzaal, in Amalia's tijd Grote Zaal geheten. Van oorsprong was het de feestzaal van de Graven van Holland. Het zinde Amalia niet, dat haar zo vereerde echtgenoot slechts Stadhouder was en geen souvereine status bezat. Vol
eerzucht zette ze zich in voor de verheffing van het Huis van Oranje. Ze stelde een hofetiquette op, richtte de zalen van haar paleizen weelderig in en tooide zich met kostbare juwelen. Dankzij haar verstandig beheer van het Oranjekapitaal, kon ze drie schitterende paleizen laten bouwen: Honselaarsdijk, Ter Nieuburch bij Rijswijk en Huis ten Bosch. Van de eerste twee, door baroktuinen omgeven paleizen, rest ons alleen een serie gravures. Het laatste overleefde de eeuwen en vormt thans het woonpaleis van koningin Beatrix.
Frederik Hendrik en Amalia overtroffen hun voorgangers in alle opzichten: de prins wist met zijn militair genie een einde te maken aan de Tachtigjarige Oorlog, Amalia herschiep het Oranjehof tot een weelderig onderkomen. Bezeten van kunst tooiden ze hun paleizen met werken van Rembrandt, Lievens, Van Dijck, Jordaens en Honthorst. Er werd gemusiceerd, gedanst en voorgelezen uit
werken van Vondel, Hooft, Huygens. De Gouden Eeuw verspreidde een glans die edelen uit heel Europa naar de hofstad trok. Een Duitse neef van de prins bouwde aan de Hofvijver een statig paleis. In dit huis, dat we nu kennen als het Mauritshuis, bevindt zich een prachtige collectie van o.m zeventiende eeuwse kunst.
Aan de Korte Vijverberg daarnaast is het Haags Historisch Museum gelegen. Het was de 10-jarige prins Willem, die in 1636 de eerste steen voor dit gebouw - ooit de Nieuwe Doelen - legde, wat op de pui in Latijnse letters te lezen staat.
Amalia beleefde een ware triomf toen ze er na veel onderhandelen in slaagde haar enige zoon Willem uit te huwelijken aan een Engelse koningsdochter: de 9-jarige Mary Stuart.
Haar geliefde Frederik Hendrik overleed in 1647. Zijn begrafenis in Delft werd bezocht door duizenden rouwenden, die uit alle gewesten waren toegestroomd. Op het koor pronkt sinds 1618 het marmeren grafmonument dat Hendrick de Keijser in opdracht van prins Maurits schiep. De Stedendwinger kreeg geen afzonderlijk grafmonument.
Toen hij in de Nieuwe Kerk aan de zijde van zijn vader en broer een laatste rustplaats had gevonden, wachtten zijn weduwe nog achtentwintig moeilijke levensjaren. Maar ze mocht het nog meemaken dat haar kleinzoon in 1672 tot Stadhouder Willem III werd verheven.
Op 73-jarige leeftijd overleed Amalia. De vele honderden liefdesbrieven, die ze met haar geliefde Frederik Hendrik wisselde zullen we nooit kunnen lezen. Volgens haar laatste wens nam haar dochter ze mee in haar graf.
Copyright Thera Coppens
