Als ik door de portrettengalerij van een kasteel of museum loop, voel ik meteen of er kinderogen op me gericht zijn. De geschilderde blikken van kleine koningen, gravinnetjes of prinsen doen altijd een beroep op mijn moederlijke gevoelens. Trotse ouders gaven een portretschilder opdracht om hun mooi uitgedoste kleintje te vereeuwigen. De verf was nog niet droog of hun zoon of dochter was alweer gegroeid, maar het korte moment van onschuld en prille schoonheid ligt voor altijd vast in de lijst. Dat maakte zo'n schilderij tot een kostbaar en dierbaar bezit. Heel veel kleuters stierven voor hun vijfde verjaardag aan kinderziektes. Zo'n portretje vormde de enig tastbare herinnering. Maar er was meer in het spel: een kinderportret moest ook de status van de familie tot uitdrukking brengen. Een zilveren of vergulde rinkelbel met een bijtstukje van bloedkoraal of wolfstand vertelde de toeschouwer: Pas op, je hebt hier met een telg uit een voornaam geslacht te maken!
Edward VI (1537-1553)
Het lieve babyportret van prins Edward Tudor is de publiektrekker van de tentoonstelling van de meesterschilder Hans Holbein, waarmee het Mauritshuis in Den Haag ons van 16 augustus tot 16 november verwent. Dit prinsje met zijn gepluimde hoedje en prachtige rood-gouden hofpakje, was de enige zoon van de beruchte koning Hendrik VIII van Engeland. Hoewel Edward op dit portret pas veertien maanden oud is, poseert hij in een volwassen houding en hanteert zijn gouden rinkelbel als een scepter. In 1547, na de dood van zijn vader, werd hij - pas negen jaar oud - in de Westminster te Londen tot koning Edward VI gekroond. De boy king was een ziekelijk, ernstig kind dat ijverig studeerde. Helaas bezweek hij al op zijn vijftiende jaar aan tuberculose. Politieke tegenstanders beweerden later, dat hij was vergiftigd om de troon vrij te maken voor zijn halfzuster, die de geschiedenis in ging als Bloody Mary.
James VI (1566-1625)
Dit kleine, bleke koninkje James VI heeft een mooie jachtvalk op zijn hand. Volgens de toen heersende hofmode draagt hij een pakje van zwart fluweel met een wit plooikraagje en manchetten en een gepluimde bonnet. James had evenmin een makkelijk jeugd. Hij lag nog in de wieg toen zijn vader door de minnaar van zijn moeder, koningin Mary Stuart van Schotland, werd vermoord. Mary vluchtte voor haar woedende onderdanen naar Engeland en kwam daar op het schavot op gruwelijke wijze om het leven. Haar zoontje erfde toen hij pas één jaar oud was haar kroon en zou later - als James I - ook de Engelse kroon erven. James was sinds zijn geboorte een politieke speelbal en kreeg nooit tijd om echt kind te zijn.
Lodewijk XIV (1638-1715)
De kleine Louis, dauphin van Frankrijk was in alle opzichten een wonderkind. Hij werd geboren toen zijn ouders al drieëntwintig jaar getrouwd waren en de hoop op een kind al lang hadden opgegeven. Zijn vader, Lodewijk XIII, stierf toen Louis pas vijf jaar was. De kleuter klom op de troon en zijn moeder werd regentes tot hij meerderjarig zou zijn. Zo lang kon haar zoontje echter niet wachten! Op zijn veertiende jaar verklaarde hij zichzelf meerderjarig en nam als Lodewijk XIV de scepter ter hand. De despoot ging onder de stralende naam De Zonnekoning de historie in.
Mary Stuart (1631-1660)
Dit prinsesje, dat als bruidje prachtig geschilderd werd door Anton van Dyck, heette ook Mary Stuart en ze was pas negen jaar oud toen ze te Londen in het huwelijk trad. Haar bruidegom, die zo teder haar handje vasthoudt, was pas veertien jaar. Hij kwam uit Den Haag en heette Willem van Oranje Nassau. Als zoon van stadhouder Frederik Hendrik en Amalia van Solms was hij veel lager van stand dan Mary, de Engelse koningsdochter. Om het huwelijk mogelijk te maken hadden zijn ouders een enorm bedrag aan de koning van Engeland moeten betalen. Zoals zo vaak in het verleden was dit huwelijk een puur zakelijke transactie, waar de vorstenkinderen zich maar in moesten schikken.
Tjepcke en Titia
Deze twee Friese adellijke kinderen waren weliswaar geen vorsten, maar ook zij moesten vanaf hun geboorte de eer van de familie hoog houden. Tjepcke van Aylva (1653-1681), die zoals alle jongetjes in de zeventiende eeuw nog een rokje draagt, is met paard en zweep afgebeeld. Dat duidt al op de rol die hij later moet gaan spelen. Van de kleine Titia van Burmania werd vooral verwacht dat ze een goed huwelijk zou sluiten binnen de beperkte kring van Friese, adellijke families. Ze heeft haar pronkkleertjes aan en juwelen om zodat iedereen kan zien hoe belangrijk ze is. Door veelvuldige huwelijken tussen nauwe verwanten zijn vele Friese adellijke geslachten tenslotte verzwakt en uitgestorven.
Juliana (1909-2004)
Als ik dit babyportret van prinses Juliana zie, vraag ik me af of er sinds de zestiende eeuw zoveel veranderd is? Ook haar leven stond van haar geboorte af in het teken van haar toekomstige taak als koningin. Haar moeder koningin Wilhelmina trachtte haar enig kind zo 'gewoon' mogelijk op te voeden, wat onmogelijk was. In het hele koninkrijk speelden meisjes met een babypop, die sprekend op het Oranjeprinsesje leek en haar foto's werden bij duizenden verzameld. Thérèse Schwartze schilderde dit mooie portret van het prinsesje met haar pop; een verwijzing naar haar toekomstige rol als moeder van een heel volk.
Lodewijk XVII
Koningin Marie Antoinette was dol op haar kinderen, die ze door haar hofschilderes Marie Elisabeth Vigée le Brun in zijde en kantjes liet portretteren. In 1793 werd Louis, de negenjarige kroonprins die toen in de kerker van de Parijse Temple gevangen zat, door de royalisten uitgeroepen tot koning Lodewijk XVII. Maar in het revolutionaire Frankrijk was geen plaats meer voor koningen. Marie Antoinette en haar gemaal vonden onder de guillotine de dood en hun ongelukkige zoontje werd door zijn bewakers vermoord.
Copyright Thera Coppens