Dit artikel werd gepubliceerd in het toenmalige kunsttijdschrift Vitrine. Inmiddels zijn sommige voorwerpen van plaats veranderd maar de curieuze historie van Kasteel Sypesteyn blijft onveranderd.

Jonkheer Henri

Henri van Sypesteyn met zijn vader.

In een glazen vitrine in de hal van Kasteel Sypesteyn ligt een nietig haarlokje van een kind. Voor Jonkvrouwe Adriana Wilhelmina van Vredenburgh, echtgenote van Jonkheer Jan Willem van Sypesteyn was dit haarlokje van grotere waarde dan alle kunstschatten van het kasteel bij elkaar. Zij had het persoonlijk van het blonde hoofdje van haar enige zoon Henri geknipt en het jarenlang in een zorgvuldig gedateerd envelopje bewaard. De vader van Henri borg alle papieren die iets met zijn zoon te maken hadden in een map, waarop hij in sierlijke letters schreef: 'Stukken betrekkelijk de geboorte van ons zoontje Catharinus Henri Cornelis Ascanius, geboren te 's -Gravenhage den 14 december 1857 des morgens (nachts) 1/2 uur voor 3 ure.'

Alle hoop op het voortbestaan van het geslacht Van Sypesteyn was gevestigd op de kleine stamhouder. Acht jaar later stierf de vader, zijn vrouw met drie dochtertjes en éen zoon achterlatend. Jonkheer Henri zou de hele collectie familieportretten, kuntschatten en oude handschriften erfen. Hij moet zich al heel jong hebben voorgenomen, de taak van zijn overleden vader over te nemen en alles te doen om de faam der Van Sypesteyns voor het nageslacht te bewaren. In zijn studententijd openbaarde zich zijn verzamelwoede, die hem tot zijn dood toe zou beheersen. De collectie familieportretten werd uitgebreid. Antieke wapens, meubilair, schilderijen en porselein vulden de kamers van zijn Haagse woning aan de Parkstraat 87. Toen hij, bij de bestudering van het familie - archief stuitte op de mededeling dat 'op ene campe landts onder Loosdrecht' in 1288 het slot Sypesteyn gebouwd zou zijn, werd de gedachte geboren om het stamslot te herbouwen.

Waar zou de rijke kunstcollectie der Van Sypesteyns beter tot hun recht komen dan op een echt kasteel? Jonkheer Henri maakte op 26 april 1884 zijn eerste reisje naar de plaats waar het oude slot moest hebben gelegen. Zijn fantasie sloeg op hol bij het zien van de Sype, het laaggelegen gebied waar het water uit het hoger gelegen Gooi in sijpelde. Hij kocht het terrein, liet opgravingen verrichten, tekende plattegronden en begon met de aanleg van een schitterende kasteeltuin. In 1907 werd de eerste steen gelegd voor het nieuwe Kasteel Sypesteyn.

De oude prent van Sypesteyn waar Henri zijn herbouw op baseerde.

Kasteel Sypesteyn

Dat het dorp Nieuw - Loosdrecht heel oud is, zien we al aan de kerk. Schuin daar tegenover vinden we het kasteel. Als we de eerste brug over zijn gegaan ligt Sypesteyn voor ons: de spits van de stoere hoektoren steekt boven de daken met hun trapgevels uit en de bomen van de prachtige historische tuinen zorgen voor een tijdloos groen decor. Henri, die ook literaire aspiraties had en een aantal boeken over historische onderwerpen schreef, dichtte bevlogen: 'En als een Schimme van weleer, Komt uit de schoot der moederaarde, Waar de Tijd het eeuwen in bewaarde, Het oud gesteente in 't lichte weêr.'

Het is nog waar ook: de oude, verweerde bakstenen in verschillende nuances rood en bruin spreken van een ver verleden. Niet zo verwonderlijk dat de meeste bezoekers denken, dat ze een huis uit de late Middeleeuwen binnengaan. De zware houten deuren die knarsend opengaan, draaien om oude ijzeren scharnieren. Bij de bouw van zijn kasteel stelde Jonkeer Henri hoge eisen aan het bouwmateriaal. Alles moest zo authentiek mogelijk zijn. Hij kocht de gothische toegangspoort van het Grote Gasthuis te Middelburg, deuren van een Middeleeuwse kerk in Grave, kloostermoppen van de Utrechtse Vredenburg. In het boek dat opengeslagen onder glas ligt, kunnen we zien hoe de aankopen met prijs en plaats van herkomst nauwkeurig door hem werden genoteerd.

De rondgang door het kasteel is als een wandeling door de tijd. Van de Middeleeuwse wapenkamer komen we in een 16e eeuws vertrek. Twee panelen uit de school van Jeroen Bosch geven de bezoekers hier een vinnig lesje tegen onmatigheid en andere zonden. Er hangt o.a. een werk uit het atelier van Maerten van Heemskerck. Achter de volgende deur ligt een prachtige 17e eeuwse zaal. Op de zware kasten pronken vazen van Delfts aardewerk en Chinees porselein. Aan de wanden portretten van grote schilders uit de Gouden Eeuw, als Nicolaes Maes en Michiel van Miereveldt. Het zijn allen Van Sypesteyns en verwanten, die gehuld in gesteven kanten kragen trots op ons neerzien. Het kasteel telt een collectie van wel tachtig familieportretten o.m. van Van Ravesteijn en Moreelse. Op de eerste verdieping ontmoeten we de ongelukkige gebroeders De Witt, die geparenteerd waren aan de voorouders van Jonkheer Henri. Dat de rijke schilderijencollectie zoveel verbazing wekt, komt vooral omdat de bekende verzameling Hollands porselein de grote publiekstrekker van Kasteel Sypesteyn is geworden. Jonkheer Henri kon er nooit genoeg van krijgen.

Dominee De Mol

Wat hadden Jonkheer Henri van Sypesteyn en dominee Johannes de Mol gemeen? Ze koesterden beiden een illusie en offerden hun leven om er gestalte aan te geven. Johannes de Mol was in 1753 beroepen tot predikant in Oud - Loosdrecht. De armoede van zijn gemeenteleden trof hem diep; in het uitgeveende plassengebied was geen droog brood meer te verdienen. De Mol was gefascineerd door de fabricage van het Europese porselein. En zo ontstond een droom: hij zou zijn gemeenteleden van de ondergang kunnen redden door zelf een porseleinfabriek op te zetten waarin ze volop werk zouden vinden. In 1774 verlieten de eerste producten de fabriek. Zoals we in de vitrines van Kasteel Sypesteyn kunnen zien, ontwikkelde de 'Manufactuur Oud- Loosdrecht' (MOL) een heel frisse, natuurlijke stijl. In tegenstelling tot het overdadig versierde Meissnerporselein of het zoetige Sèvres uit dezelfde periode, zijn de motieven van het Loosdrechts porselein subtiel.

De bezoeker buigt zich bewonderend over het in 'bieterood' geschilderde Hollandse waterlandschapje in het hart van een schotel. Vlinders en rupsen lijken zojuist op een sierlijke koffiekan neergestreken. In de grote eetzaal van het kasteel staat een deel het adembenemende met vogels beschilderde 120-delig servies uitgestald. Hoe vindingrijk dominee De Mol was blijkt wel uit de grote variëteit van gebruiksvoorwerpen die hij in porselein liet uitvoeren: van damsteen tot kwispedoor, van haringschaaltje tot opengewerkte kluwenhouder en van pijpeschuitje tot 'trembleuse'. Met dit laatste, in een sierlijk korfje gevat kopje, kon de visite rustig de hele kamer doordentelen want het kopje kon niet van het schoteltje vallen. Jammer dat de mooie, maar dure producten nauwelijks werden verkocht. Maar dominee De Mol hield vol, ook al gingen de zaken van jaar tot jaar slechter. Hij zou zich tenslotte fysiek en financieel ruïneren.

Een week nadat hij zijn geliefde porseleinfabriek had moeten verkopen, werd hij ziek en stierf. Jonkheer Henri toonde de bezoekers graag zijn porseleinen schatten. Hij zou nooit trouwen en toen hij in 1937 op bijna 80-jarige leeftijd overleed, stierven de Van Sypesteyns in mannelijke linie uit. In zijn nalatenschap bevond zich een tweede envelop, die een grijzende haarlok bevatte. Zijn moeder schreef er op: 'Beste Henri, Voor u is dit lokje haar hetwelk ik na de dood van uw beste Papa heb afgesneden. Denk altijd aan hem, en volg zijn voetstappen (..) tracht te worden, zoals hij was die u zo liefhad en al zijn hoop en geluk op uw toekomst bouwde.' Henri had zijn belofte gehouden en de Van Sypesteyns een monument nagelaten dat de naam van zijn geslacht doet voortleven.

Copyright Thera Coppens