Johanna en Margaretha
Gravinnen van Vlaanderen en prinsessen van Constantinopel
ISBN 9789029091336
Uitgeverij Meulenhoff,
1ste druk november 2019
2e druk december 2021
€ 34,99
De graven en gravinnen van Holland en Zeeland
De graven en gravinnen van Vlaanderen en Henegouwen
Huis Capet: koningen en koninginnen van Frankrijk
Huis Plantagenet: koningen en koninginnen van Engeland
Presentatie nieuwe boek
Op woensdag 13 november 2019 vond in het auditorium van Museum Hermitage in Amsterdam de feestelijke presentatie plaats van mijn nieuwe boek: Johanna en Margaretha gravinnen van Vlaanderen prinsessen van Constantinopel.
Foto: Ruben Groen
Frits van Oostrom: 'Een prachtige manier om over de Middeleeuwen te schrijven'
Eerste exemplaar
Professor Frits van Oostrom was uitgenodigd om het eerste exemplaar te ontvangen. En dat was niet zomaar een verzoek van mij. De geboorte van mijn dubbelbiografie vond in 1996 plaats toen ik zijn bekroonde boek Maerlants wereld in handen kreeg en op bladzijde 108 las:
'Het moet waarschijnlijk mede uit onze nogal masculine kijk op de geschiedenis worden verklaard dat aan deze indrukwekkende vrouw nog nooit een afzonderlijke studie werd gewijd.'
Deze intrigerende regel had betrekking op Aleid van Holland, de leidsvrouwe van Van Maerlant en wat verderop las ik over de man van Aleid:
'Dít was de oudste zoon van wijlen Bouchard van Avesnes en de ontzagwekkende Margaretha gravin van Vlaanderen en Henegouwen. '
De indrukwekkende Aleid en de ontzagwekkende Margaretha. Waarom had ik daar nog nooit iets over gelezen? Bij de verschijning van mijn vier volgende negentiende eeuwse biografieën kwamen die regels van Van Oostrom terug totdat ik er twintig jaar later geen weerstand meer aan kon bieden.
Ik gleed weg in de tijd en landde achthonderd jaar geleden bij de geboorte van Johanna en haar zusje Margaretha. Het kostte me vijf jaar om hun onthutsende levensverhaal te schrijven en al die tijd was het boek uit 1996 van Van Oostrom een dwingende aanmoediging.
Hij had het nog onuitgegeven boek een week eerder gelezen en prees het die middag in Amsterdam uitvoerig. Wie kan dan nog een mooiere presentatie bedenken? De Vlaamse gravinnen zaten blozend op de bladspiegel –ze zijn uit de hoge middeleeuwen neergedaald en u kunt van nu af aan allemaal meelevenin hun strijd tegen de sluwe Franse koningen en de corrupte pausen. Lees over hun liefdeloze echtgenoten en mijn literaire helden in een wereld vol sagen en legenden. Er zijn 36 pagina's met afbeeldingen aan toegevoegd, stambomen en notenapparaat. En wie nog meer wil weten kan terecht op deze website voor uitgebreide, internationale stambomen die geproduceerd zijn door mijn webmaster Odette Franssen.
Recensie Trouw
Op zaterdag 7 december 2019 verscheen in Trouw Letter en Geest een zeer lovende bespreking van mijn boeken.
Het einde van het artikel wil ik u alvast laten lezen:
'De reikwijdte van Coppens' oeuvre beslaat inmiddels zo ongeveer het hele afgelopen millennium. Des te bewonderenswaarduiger is het dan ook dat 'Johanna en Margaretha' zo'n rijkgeschakeerd beeld van de vroege dertiende eeuw geeft. Zo erudiet zijn, en dan bijzondere vrouwen van alle tijden in hun overweldigende geschiedenissen plaatsen, dat kan in Nederland alleen Thera Coppens.'
GM
In het Geschiedenis Magazine (GM) van april/mei 2020 noemt de historicus Henk Slechte Johanna en Margaretha o.m. 'Een indrukwekkend boek'. Over de 13de eeuw schrijft hij: 'Thera Coppens neemt de lezers overtuigend mee in deze indringende biografie die leest als een spannende historische roman'.
Historisch Nieuwsblad
In het Historisch Nieuwsblad van maart 2020 wordt onder de kop De dochters van de keizer mijn boek lovend besproken: 'Het levensverhaal van de twee dochters van graaf Boudewijn IX van Vlaanderen en Henegouwen leent zich zonder meer voor een spannend filmscenario'.
Vorsten
Het blad Vorsten heeft in nr 14, 2019 acht pagina's ingeruimd voor mijn boek. Bij het verhaal staan nieuwe, interessante illustraties van de 19de eeuwse Vlaamse schilder Albert de Vriendt (1843 -1900). Een schildersnaam om eens op te googlen want hij voorzag onder meer de hele Gothische Zaal van het Brugse stadhuis van wandschilderingen: voortschrijdende Vlaamse graven en gravinnen in waardige en subtiele stijl.
Geschiedenis Magazine
In het Geschiedenis Magazine nummer 8 van november/december 2019 schreef ik een artikel over De machtige Johanna en Margaretha.
Gravin Margaretha en haar tweede echtgenoot Willem II van Dampierre
In Brugge en Kortrijk
Op 20 november 2019 hield ik een lezing over Johanna en Margaretha in de literaire salon op de Grote Markt in Brugge. Op 21 november volgde de tweede lezing in de Sint Annazaal op het begijnhof in Kortrijk. Als speciaal cadeau nam ik Paula Bär- Giese en Hans Meijer mee naar België voor het klankdecor van de 13de eeuw. Er klonken prachtige troubadoursliederen uit een eeuw waarin men nog nauwelijks muzieknoten kon noteren.
Beeld van Johanna van Constantinopel stichteres van het begijnhof in Kortrijk
Briljantjes
Inmiddels hebben er TV interviews plaatsgevonden. Hier kunt u me alvast in Briljantjes bekijken tegen het decor van het Gentse Gravensteen waarin Margaretha werd geboren:
Een maandelijks tv programma over kunst en cultuur; uitzending maandag 16 december 2019, 19.00 uur op Salto 1 televisie in Amsterdam en omgeving, daarna te zien via deze link: Afl. W 50 met biografe Thera Coppens over "Johanna en Margaretha' en dichters Jan Eduard Romeyn en Anke Labrie. Presentatie Gonny van Oudenallen, adviezen Maurits Guepin.
Boudewijn keizer van Constantinopel
In Mons (Bergen) staat een gigantisch bronzen ruiterstandbeeld van keizer Boudewijn I van Constantinopel, de vader van Johanna en Margaretha. De held van de Vierde Kruistocht richtte met zijn kruisridders een bloedbad aan en vernielde veel christelijke kunst in de Aya Sophia. De beeldhouwer Jacques Jacquet (1818– 1899) heeft hem nota bene met een Turkse muts op het hoofd verbeeld. Volgende keer zal ik u laten zien welk standbeeld zijn verweesde dochters kregen.
#MeToo in de 13e eeuw
Interview uit de krant van West-Vlaanderen (editie Brugge) van vrijdag 22 november 2019
Machtige vrouwen in de dertiende eeuw
Interview met Thera Coppens door Geraldine te Gussinklo, verschenen in Boekenpost 164, november/december 2019
Het verhaal wordt beeld
Het bronzen beeld van Johanna en Margaretha door Frans Heirbaut op de Markt in Sint-Niklaas.
Sinds de verschijning van de dubbelbiografie heb ik overal lezingen gehouden. Totdat het coronavirus daar voorlopig een eind aan maakte. In de overvolle bibliotheekzaal van Sint-Niklaas - de stad die in de 13de eeuw van de gravinnen een stuk grond voor uitbreiding kreeg - gebeurde er iets bijzonders: daar stelde iemand zich voor als de beeldhouwer Frans Heirbaut, Hij bleek de maker van een bronzen beeld dat op de Markt staat en veel reacties van de voorbijgangers oproept. Johanna en Margaretha benadrukken daarin de sterfelijkheid van de mens, een geliefd thema in de hoge middeleeuwen, De zusters zijn uitgebeeld als elegante skeletten die zich amuseren met het maken van een hedendaagse selfie.
Ze bekijken zichzelf in een spiegel, een bekend vanitas symsbool dat hun ongeletterde tijdgenoten direct herkenden. De beeldhouwer kreeg in 2019 terecht de Cultuurprijs van Sint-Niklaas voor zijn schepping.
Muziek en literatuur
La Reine Blanche luistert naar een minnezanger
De prinsessen van Constantinopel stamden uit een kunstlievend geslacht. Hun grootmoeder Maria van Champagne haalde de beroemde troubadout Chrétien de Troyes aan haar hof en gaf hem opdracht voor het schrijven van zijn heerlijke ridderroman Lancelot of de ridder van de kar Hun neef Thibaud van Champagne bijgenaamd Le Chansonnier was even oud als zijn nichtjes en werd samen met hen opgevoed aan het hof van de Franse koning op het Île- de- la Cité in Parijs.
Thibaud le Chansonnier miniatuur 13de eeuw
Daar vatte Thibaud liefde op voor de beeldschone kroonprinses Blanche en wijdde de mooiste minnepoëzie aan haar. Als de lezingen in de boekhandels weer door mogen gaan zal Paula Bär-Giese onder meer een lied van Thibaud zingen. https://soundcloud.com/user-990003796/thibault-de-champagne-seigneurs-sachiez-qui-or-ne-sen-ira
Literatuur en muziek
Muurschildering in het stadhuis van Kortrijk: Diederik van Assenede leest Margaretha en haar schoondochter Beatrix voor uit zijn Floris en Blancefloer
Johanna en Margaretha gaven tijdens hun bewind schrijvers en dichters de mogelijkheid om belangrijke werken te realiseren. Het bijzondere is dat ze voor het eerst in de historie van de Lage Landen niet in het Frans maar in het Diets schreven. Het meesterwerk over De Vos Reinaerde kwam tijdens hun bewind tot stand en was enorm populair. Margaretha had een klerk in dienst die Diedenrik van Assenede heette en de bedwelmende liefdesroman Floris en Blancefloer schreef waarin een aanlokkelijk beeld wordt gegeven van het Midden-Oosten. Dat moet heel veel jonge kruisridders en hun vrouwen hebben gestimuleerd om op kruistocht te gaan.
Het standbeeld van Van Maerlant voor het stadhuis in Damme
Het meest omvangrijke Dietse oeuvre uit de 13de eeuw is geschreven door Jacob van Maerlant. Hij was als klerk bij Margaretha's schoondochter Aleid van Avesnes in dienst op het Zeeuwse eiland Voorne.
Voor lezingen over Johanna en Margaretha, Gravinnen van Vlaanderen en prinsessen van Constantinopel zie Lezingenagenda.